ترس کودکان از پدر و مادر: علل، علائم و راهکارهای اجرایی

ترس کودک از پدر و مادر، یکی از پدیده‌های رایج در جامعه و بخصوص در دوران کودکی است که تاثیرات مهمی بر رشد و توسعه عاطفی کودکان دارد. ترس از پدر و مادر یکی از انواع ترس در کودکان بوده و ممکن است به شکل‌ها و در سطوح مختلفی ایجاد شود. این ترس معمولا نمایانگر نیازها و تجربه‌های کودک در دوران کودکی است. در این مقاله به بررسی علل و انواع ترس کودک از پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ و دیگر اعضای خانواده می‌پردازیم. سپس راهکار‌ها و نکاتی را برای برخورد با کودکانی که از اعضای خانواده می‌ترسند، پیشنهاد می‌کنیم. 

انواع ترس در کودکان

ترس احساسی است که در پاسخ به یک خطر یا تهدید به وجود می‌آید. ممکن است که خطر واقعی یا حتی خیالی باشد. در کودکان، ترس معمولا در مواجهه با ناشناخته‌ها به وجود می‌آید و ممکن است انواع مختلفی داشته باشد که معروف‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• ترس از ارتفاع در کودکان
• ترس کودکان از مرگ
• ترس از تنهایی
• ترس از حشرات در کودکان
• ترس از پدر و مادر

در ادامه در مورد گزینه آخر (ترس کودک از پدر و مادر) توضیح می‌دهیم.

علل شکل‌گیری ترس کودک از پدر و مادر

تجربه چیزهای جدید، ملاقات با افراد جدید یا شنیدن صداهای عجیب‌و‌غریب می‌تواند برای کودک احساس خطر ایجاد کند؛ چرا که آنها نمی‌دانند چگونه با موقعیت‌های جدید کنار بیایند. به عنوان مثال، ممکن است از رفتن به دندانپزشک برای اولین بار بترسند، زیرا نمی‌دانند چگونه پیش خواهد رفت.

ترس همچنین می‌تواند از تخیل کودک ناشی شود. قبل از ۵ یا ۶ سالگی، تشخیص بین تخیل و دنیای واقعی برای کودک دشوار است. به همین دلیل، آنها ممکن است فکر کنند که واقعا با چیزهای ترسناک و خارق‌العاده مانند جادوگران، هیولاها یا اژدها مواجه خواهند شد. به همین دلیل هم توصیه می‌شود که از بازگو کردن داستان های ترسناک برای کودکان خودداری شود.

کودکانی که از والدین خود می‌ترسند ممکن است این ترس را به طرق مختلف نشان دهند. برای مثال:

• گوشه‌گیری: کودک ممکن است از نظر اجتماعی منزوی شود و از تعامل با همسالان یا بزرگسالان اجتناب کند.
• عملکرد تحصیلی ضعیف: ترس و اضطراب می‌تواند بر توانایی تمرکز کودک تاثیر بگذارد و منجر به کاهش عملکرد تحصیلی شود.
• تغییرات ناگهانی در رفتار: کودک ممکن است تغییرات رفتاری ناگهانی مانند پرخاشگری، تحریک‌پذیری یا گریه بیش از حد را نشان دهد.
• علائم فیزیکی: ترس همچنین می‌تواند به صورت فیزیکی مانند سردرد، معده‌درد یا بی‌قراری ظاهر شود.
• اجتناب از رفتن به خانه: کودکان و دانش‌آموزانی که از والدین خود می‌ترسند ممکن است در مورد رفتن به خانه مردد یا مضطرب باشند. آنها اغلب ترجیح می‌دهند در مدرسه یا با دوستان خود بمانند.

همچنین هنگامی که متوجه شدید فرزندتان از والد دیگر خود می‌ترسد، سعی کنید در مورد آن صریح و صادقانه با والد دیگر صحبت کنید. برخی از کودکان نسبت به سایر همسالان خود، به نظم، انضباط و انتقاد حساس‌تر هستند و در درک و رشد دادن احساسات خود مهارت چندانی ندارند.

ترس کودک از مادر

ترس کودک از مادر یک تجربه ناراحت و نگران‌کننده است که می‌تواند از عوامل گوناگونی ناشی شود. در زیر به برخی از دلایل ممکن برای ترس کودک از مادر اشاره می‌شود:

1. جدایی از مادر: ترک‌ شدن یا جدایی از مادر، به عنوان یکی از عوامل مهمی که ترس در کودکان ایجاد می‌کند، می‌تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. مثلا وقتی که مادر به دلیل موقعیت شغلی، بیماری یا دلایل دیگر از کودک جدا می‌شود، کودک ممکن است از جدایی از مادر ترسیده و ناراحت شود.
2. ترس از ترک‌شدن: برخی کودکان از مادر خود می‌ترسند چرا که ترس از ترک‌شدن دارند. این ترس ممکن است به دلیل تجربه‌های گذشته یا افراد دیگری که از زندگیشان رفته‌اند، باشد.
3. تجربه‌های منفی: داشتن تجربه‌های منفی در ارتباط با مادر مانند تنبیه‌های سخت یا نقدهای مداوم می‌تواند ترس از مادر را در کودک ایجاد کند.
4. عوامل خانوادگی: مشکلات خانوادگی مانند جدایی والدین، اختلافات خانوادگی، استفاده از مواد مخدر و مشکلات دیگر می‌توانند به ترس کودک از مادر منجر شوند.
5. اختلاف در سبک تربیت: در برخی موارد، اختلاف در سبک تربیت می‌تواند به ترس کودک از مادر منجر شود. اگر مادر و پدر در سبک‌های تربیتی متفاوت عمل کنند و این اختلاف به تنش و ناراحتی در خانواده منجر شود، کودک ممکن است از مادر بترسد و نگران شود.

ترس کودک از پدر و مادر نیاز به توجه و مدیریت دارد. در صورتی که ترس کودک از مادر به شدت ادامه داشته و تاثیرات منفی بر روی زندگی روزمره کودک دارد، بهتر است با یک مشاور یا روانشناس کودکان مشورت کنید تا به مشکلات عمیق‌تر پی ببرید و به راهکارهای مناسبی دست پیدا کنید.

ترس کودک از پدر

ترس کودک از پدر خود می‌تواند به عنوان یک تجربه معمولی در دوره کودکی در نظر گرفته شود، اما در برخی موارد ممکن است این ترس نیاز به بررسی دقیق‌تر داشته باشد. در زیر به برخی از علل ممکن برای ترس کودک از پدر و راهکارهای مدیریت این ترس می‌پردازیم:

1.  تجربه‌های منفی: کودک ممکن است تجربه‌های منفی یا ناخوشایندی در ارتباط با پدرش داشته باشد که باعث ترس از وی می‌شود. این تجربه‌های منفی ممکن است شامل تجربه‌هایی مانند تنبیه سخت، نقد و انتقاد مداوم یا عدم حمایت از کودک باشد.
2.  نگرانی کودک از جدایی از مادر: کودکان در سنین کمتر ممکن است به خصوص به مادر خود بسیار وابسته باشند و از تجربه جدایی از مادرشان ترسیده و ناراحت شوند.
3. نادیده گرفتن نیازهای کودک: اگر پدر به درستی به نیازها و احساسات کودک پاسخ ندهد و او را نادیده بگیرد، کودک ممکن است احساس ترس یا دیگر احساسات آزاردهنده نسبت به پدرش داشته باشد.
4. ترس از شخصیت پدر: برخی کودکان ممکن است به علت شخصیت متفاوت پدر خود احساس ترس و ناراحتی در رابطه با وی داشته باشند.

ترس از پدربزرگ و مادربزرگ

علاوه بر ترس کودک از پدر و مادر، ممکن است کودکان نسبت به دیگر اعضای خانواده خود هم احساس ترس داشته باشند. کودکان ممکن است به دلایل مختلف از پدربزرگ و مادربزرگ خود بترسند، اگرچه این امر نسبتا غیرمعمول است. در اینجا با چند مورد از این دلایل آشنا می‌شویم:

1. ناآشنایی: اگر کودک زمان زیادی را با پدربزرگ و مادربزرگ خود نمی‌گذراند یا اغلب آنها را نمی‌بیند، ممکن است از آنها بترسد. کودکان خردسال گاهی اوقات ممکن است در ملاقات با چهره‌های ناآشنا مضطرب شوند.
2. ظاهر: پدربزرگ و مادربزرگ ممکن است متفاوت از والدین کودک یا دیگر افرادی که کودک به زور روزمره با آنها در ارتباط است به‌نظر برسند. به عنوان مثال می‌توان به داشتن موهای خاکستری، چین و چروک یا سایر ویژگی‌های فیزیکی مرتبط با افزایش سن که کودکان ممکن است این تفاوت‌ها را ناراحت‌کننده یا ترسناک بدانند اشاره کرد.
3. رفتار: برخی از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها ممکن است سبک زندگی یا قوانین تربیتی متفاوتی نسبت به والدین کودک داشته باشند. اگر کودک شما به این قوانین عادت نداشته باشد، ممکن است احساس ناراحتی یا ترس کند.
4. مسائل بهداشتی: اگر پدربزرگ و مادربزرگ مشکلات سلامتی داشته باشند، از تجهیزات پزشکی استفاده کنند یا دارای ناتوانی‌های قابل مشاهده باشند، ممکن است برای کودکی که این شرایط را درک نمی‌کند، ترسناک باشد.
5. تجربه‌های گذشته: اگر کودکی تجربیات منفی مرتبط با پدربزرگ و مادربزرگ خود داشته باشد، مانند سختگیری‌های شدید از جانب پدربزرگ و مادربزرگ یا مشاجره بین اعضای خانواده، ممکن است پدربزرگ و مادربزرگ خود را با آن تجربیات منفی ارتباط داده و احساس ترس کند.
6. واکنش‌های بیش از حد: در برخی موارد، پدربزرگ و مادربزرگ ممکن است بیش از حد محبت‌آمیز باشند یا ممکن است سعی کنند کنترل فعالیت‌های کودک را در دست بگیرند که این قضیه می‌تواند باعث ایجاد احساس ناراحتی یا ترس در کودک شود.
7. موانع زبانی و برقراری ارتباط: اگر موانع زبانی بین کودک و پدربزرگ و مادربزرگ او وجود داشته باشد، برقراری ارتباط میان آنها سخت می‌شود و این قضیه می‌تواند منجر به سوءتفاهم یا ناراحتی شود.
8. اضطراب جدایی: کودکان خردسال ممکن است گاهی اوقات اضطراب جدایی را تجربه کنند. این قضیه می‌تواند آنها را در اطراف هر کسی که تصور می‌کنند آنها را از والدینشان دور می‌کند، از جمله پدربزرگ و مادربزرگ، مضطرب کند. 

ترس کودک از دیگر اعضای خانواده

در سنین پایین‌تر طبیعی است که کودکان در مواجهه با غریبه‌ها مضطرب شوند. بنابراین کمی ترسیدن از اعضای خانواده و فامیل که اغلب آنها را نمی‌بینند، تقریبا قابل انتظار است. 

اضطراب در مواجهه با افراد غریبه  پاسخی طبیعی برای نوزادان و کودکان است که تازه شروع به درک خطرات و نحوه جدایی افراد از یکدیگر کرده‌اند. مضطرب شدن در هنگام مواجهه با غریبه‌ها و یا اعضای خانواده‌ای که کمتر با آنها تعامل دارند، می‌تواند از ۸ ماهگی شروع شود و در حدود ۱ سالگی قوی‌تر شود، اگرچه معمولا در سن ۲ سالگی شروع به کمتر شدن می‌کند.

به عنوان مثال اگر کودک شما، به علت تعامل کم با مادربزرگش از او می‌ترسد، بهتر است که به او اجازه دهید به آرامی با وی آشنا شود، تصویر مادربزرگ را به او نشان دهید، در مورد او با کودک خود صحبت کنید و حتی چند تماس تلفنی یا ویدیویی با او بگیرید. این کار باعث می‌شود کودک احساس کند که فردی که با او روبه‌رو شده غریبه نیست. 

کودکان در بازه‌های سنی پایین‌تر، می‌توانند به دلایل مختلف و گسترده، از آغوش‌های تنگ گرفته تا عطرهای خیلی قوی، صداهای خیلی بلند یا ترس ناگهانی از ریش، احساس اضطراب و نگرانی کنند. هرچند ترس‌های این چنینی معمولا زمانی که کودکان نوپا با اقوام جدید بیشتر آشنا می‌شود، از بین می‌روند. 

گذشته از ترس، برخی از کودکان خجالتی‌ هستند که این قضیه موجب می‌شود برقراری ارتباط با دیگر افراد برای آنها چالش برانگیزتر باشد. خجالتی بودن کودکان یک مشکل نیست و حتی ممکن است به مرور زمان رفع شود. علاوه بر این، کودکان دائما در حال آزمودن محدودیت‌ها هستند و سعی می‌کنند نحوه برقراری ارتباطات را درک کنند. درست همانطور که علاقه و وابستگی بیش‌ازحد نسبت به پدر و مادر برای کودکان طبیعی است و آن را پشت سر می‌گذارند، ترسیدن از خویشاوندان و دوری از آنها هم مرحله‌ای طبیعی‌ است که کودک باید آن را پشت سر بگذارد. 

حال که با ترس کودک از پدر و مادر آشنا شدیم، لازم است که راهکارهای مقابله با این نوع ترس را هم ارائه دهیم. در ادامه راهکارهای مفید برای از بین بردن ترس کودک از پدر و مادر را بیان می‌کنیم.

از بین بردن ترس کودک از پدر و مادر و نکته‌‌های مهم در برخورد با کودک ترسیده

ترس‌های دوران کودکی معمولا موقتی هستند. همانطور که کودک شما رشد کرده و چیزهای بیشتری را تجربه می‌کند، یاد می‌گیرد که تشخیص دهد کدام موقعیت‌ها خطرناک هستند و کدام موقعیت‌ها خیر. با کمک شما، آنها می‌توانند یاد بگیرند که بر ترس‌های خود غلبه کنند. 

راهکارهای اجرایی برای کمک به کودکان در مقابله با ترس‌ها و از بین بردن آنها ممکن است به شدت موثر باشند. این راهکارها به والدین کمک می‌کنند تا نسبت به ترس‌های فرزند خود آگاهی پیدا کنند و به او کمک کنند که با ترس‌های خود بهتر مقابله کنند. در ادامه، راهکارهای اجرایی برای از بین بردن ترس کودکان آورده شده است:

• ترس‌های فرزندتان را جدی بگیرید. آنها را مسخره و انکار نکنید. ترسی که آنها احساس می‌کنند واقعی است، حتی اگر برای شما بی‌اساس و یا بی‌اهمیت به نظر برسد. از سوی دیگر، بیش از حد واکنش نشان ندهید، و از محافظت بیش از حد خودداری کنید، چرا که این کار ترس کودک شما را تقویت می‌کند.
• اگر فرزندتان مضطرب است با در آغوش گرفتن، محبت کردن و اطمینان دادن به او که همه‌چیز درست خواهد شد، به او کمک کنید آرامش خود را بازگرداند. حتی اگر کودک وحشت‌زده است، شما سعی کنید آرام بمانید چرا که در غیر این صورت، آنها فکر می‌کنند واقعا چیزی برای نگرانی وجود دارد. 
• به کودک خود آموزش دهید احساسات خود را بیان کند تا بتواند ترس‌های خود را نامگذاری کند و با شما در مورد آنها صحبت کند. به فرزندتان بگویید که او را درک می‌کنید و سعی کنید به او نشان دهید که هیچ خطری وجود ندارد.
• سعی کنید نشانه‌هایی را که فرزندتان بروز می‌دهد رمزگشایی کنید تا به او کمک کنید در مورد احساساتش صحبت کند. کودک شما ممکن است در ابتدا ترس خود را با پنهان شدن یا بستن چشم‌های خود ابراز کند.
• شهامت فرزندتان را تقویت کنید. موقعیت‌هایی را به آنها یادآوری کنید که در آن احساس ترس ندارند، در مورد زمان‌هایی صحبت کنید که بر ترس خود غلبه کردند و به آنها یادآوری کنید که چگونه این کار را انجام دادند.
• در مورد ترس‌هایی که در کودکی داشتید و ترفندهایی که برای دور نگه داشتن خود از آنها و حفظ آرامش استفاده می‌کردید صحبت کنید. این گونه فرزند شما متوجه خواهد شد که او تنها کسی نیست که می‌ترسد و همچنین راه‌های زیادی برای غلبه بر ترس‌هایش وجود دارد.
• به نحوه واکنش خود در هنگام ترس توجه کنید. اگر با دیدن یک عنکبوت یا صدای رعد فریاد بزنید، ممکن است ترس خود را به فرزندتان منتقل کنید پس تا حد امکان واکنش‌های خود را کنترل کنید.
• نقاشی می‌تواند به کودک شما کمک کند ترس‌های خود را بیان کند. اگر کودک شما از سگ یا ارواح می‌ترسد، می‌توانید داستان‌هایی در مورد یک سگ خوب یا یک روح خوب برای او تعریف کنید.
• فرزندتان را مجبور نکنید که با ترس‌هایش روبه‌رو شود. تنها وقتی که احساس کردید فرزندتان آماده است، به آرامی تشویقش کنید و ذره ذره او را در معرض چیزی قرار دهید که از آن می‌ترسد. با این کار به تدریج ترس کاهش و احساس امنیت آنها افزایش می‌یابد.

سخن پایانی

فراموش نکنید برای مدیریت ترس کودکان از پدر و مادر، نیاز به صبر، توجه به نیازها و احساسات آنها دارید. این فرآیند ممکن است زمان ببرد اما با حمایت و درک متقابل، کودک می‌تواند بهتر با ترس‌هایش مقابله کند و از آنها کمتر تأثیر بپذیرد.

ایجاد یک رابطه مثبت با کودک در طی زمان، گذراندن زمان با کیفیت با او و اطمینان از اینکه کودک احساس امنیت و آرامش می‌کند می‌تواند به کاهش ترس کودک از پدر و مادر کمک کند. اگر ترس ادامه یابد یا شدید به نظر برسد، مشورت با روانشناس یا مشاورین کودک ممکن است برای رفع هر گونه مشکل اساسی مفید باشد.

منابع

why recognizing a child’s fear of a parent is crucial for schools

what to do when your kids are scared of their other parent

when your toolder is afraid around a relative

fear in children