ترس از حشرات در کودکان (انتوموفوبیا)

بسیاری از والدین و مربیان در مراکز آموزشی با کودکانی مواجه هستند که ترس زیادی از حشرات دارند و دیدن آنها و گاهی حتی احتمال حضور حشرات، اضطراب و وحشت زیادی در آنها به وجود می‌آورد. با این که این ترس و نگرانی بسیار رایج است، در صورتی که شکل مرضی به خود بگیرد، با نام انتوموفوبیا یا حشره‌هراسی شناخته می‌شود.  

در این مقاله تلاش شده است که با ارائه تعریف دقیقی از انتوموفوبیا، مرز مشخصی بین اضطراب شرطی شده و وحشت غیرطبیعی رسم کنیم. سپس نشانه‌ها و علائم دقیق آن را بررسی کرده و بعد از بیان عوامل موثر در تشدید این حالت، راهکارهای عملی برای کمک به کودکان و رفع ترس آنها ارائه دهیم.

با داشتن آگاهی کامل از وضعیتی که کودکان در آن قرار دارند و شکیبایی لازم برای رفع هر گونه ترس مرضی، این مشکل هم به مرور و با کمک گرفتن از راه‌حل‌های درست برطرف می‌شود. 

ترس از حشرات در کودکان (انتوموفوبیا) چیست؟

پیش از هر چیز باید در نظر داشته باشیم که ترس از حشرات ترسی نیست که به صورت طبیعی در انسان‌ها وجود داشته باشد و هر درجه‌ای از این ترس در برهه‌ای از زمان آموخته شده است. 

بنابراین نباید فکر کنیم ترس از حشرات «تا حدی» طبیعی است و اگر از «یک مرز مشخص» عبور کند، بیماری محسوب می‌شود. هر چند هر گونه فوبیا که در زندگی روزمره و انجام کارهای معمول اختلال ایجاد می‌کند، پیش از آنکه به وضعیت بحرانی برسد، باید به سرعت مورد بررسی و درمان قرار گیرد.

با این توضیح، منطقی است که بگوییم ترس از حشرات یا انتوموفوبیا طیف مشخصی دارد و می‌تواند از ناراحتی خفیف تا اضطراب و وحشت شدید متغیر باشد. عوامل مختلفی هم از جمله رفتار و واکنش والدین و همسالان در تشدید یا ایجاد چالش دخیل است اما این مسئله را نیز باید در نظر بگیریم که حشرات با ظاهر و رفتارهای متنوع خود می‌توانند واکنش های احساسی مختلفی را در کودکان برانگیزند. 

در حالی که برخی از کودکان ممکن است مجذوب حشرات باشند، برخی دیگر ممکن است ترس و بیزاری را تجربه کنند. بنابراین به عنوان والدین و مربیان، بسیار مهم است که به یاد داشته باشیم که واکنش هر کودک به حشرات منحصر به فرد است. این ما هستیم که با اتخاذ رویکرد صحیح، می‌توانیم به آنها کمک کنیم تا ترس خود را به طور موثر مدیریت کنند.

علائم ترس از حشرات در کودکان

شناخت نشانه‌های حشره هراسی در رسیدگی سریع به این موضوع ضروری است. در حالی که هر کودک متفاوت است، برخی از علائم مشترک که نشان‌دهنده ترس از حشرات است عبارتند از:

1. رفتار اجتنابی: کودکان ممکن است سعی کنند از مناطقی که پیش‌بینی می‌کنند با حشرات روبه‌رو شوند، مانند باغ‌ها، پارک‌ها یا حتی اتاق‌های خاص در خانه خود اجتناب کنند.
2. واکنش‌های بدنی: هنگام مواجهه با حشرات، کودکان ممکن است علائم فیزیکی مانند ضربان قلب سریع، تعریق، لرزش یا حتی گریه را تجربه کنند.
3. واکنش افراطی به حشرات: کودکان ممکن است ترس شدیدی از حشرات نشان دهند که اغلب با تهدید واقعی که امکان دارد از جانب حشرات باشد، هیچ تناسبی ندارد. 
4. صحبت وسواس‌گونه در مورد حشرات: برخی از کودکان ممکن است به طور مداوم در مورد مواجهه با حشرات صحبت کنند یا نگرانی خود را ابراز کنند و نگرانی خود را با ترس نشان دهند.

به عنوان والد یا مربی، بسیار مهم است که ابتدا رفتارهای کودکان را به درستی مشاهده کنیم، سپس با همدلی با آنها محیط امنی برایشان ایجاد کنیم که بتوانند با حمایت و راهنمایی لازم بر ترسشان غلبه کنند.

علل شکل‌گیری ترس از حشرات در کودکان

ترس از حشرات را می‌توان به عوامل مختلفی نسبت داد. درک این دلایل می‌تواند به ما کمک کند تا ترس را به طور موثر برطرف کنیم. برخی از دلایل رایج عبارتند از:

استعداد بیولوژیکی

 برخی از کودکان ممکن است تمایل طبیعی به حساسیت بیشتری نسبت به محرک‌های خاص مانند ظاهر یا حرکت حشرات داشته باشند. این حساسیت ممکن است تحت تأثیر ژنتیک باشد.

محیط زندگی

کودکانی که در دوران کودکی خود، ارتباط به نسبت بیشتری با طبیعت دارند، بسیار کمتر از کودکانی که کمتر با طبیعت در ارتباط هستند، ترس از حشرات را نشان می‌دهند. این تفاوت در عین اینکه می‌تواند در کودکان شهری و روستایی باشد، در کودکانی  که محیط زندگی آنها با طبیعت گره خورده است نیز دیده می‌شود.

کودکانی که در شهرهای ساحلی، کویری یا جنگلی زندگی می‌کنند، شناخت بیشتری از حشرات دارند و این ترس، اگر هم وجود داشته باشد، کمتر احتمال دارد شکل شدیدی به خود بگیرد. 

رفتار آموخته شده

کودکان می‌توانند با مشاهده واکنش‌های مرتبط با ترس در بزرگسالان یا همسالان بیاموزند که از حشرات بترسند. اگر آنها ببینند که والدین یا دوستان خود با ترس نسبت به حشرات پاسخ می‌دهند، ممکن است این پاسخ را درونی کنند.

بسیار دیده شده که یک کودک در سال‌های ابتدایی زندگی خود مانند سه سالگی، ترس نشان نمی‌دهند اما در شش سالگی این واکنش را نشان می‌دهد و از حشرات خاصی می‌ترسد. زمانی که علت را از او می‌پرسیم، دلایل مشخص و منطقی از دید خودش ارائه می‌دهد که همگی حاصل داده‌هایش از محیط هستند. 

تجارب منفی

جدا از محیط و واکنشی که والدین یا همسالان می‌توانند داشته باشند، برخورد منفی قبلی با حشرات، مانند نیش زنبور یا نیش عنکبوت، می‌تواند تأثیری ماندگار بر درک کودک از همه حشرات بگذارد. چنین تجربیاتی می‌توانند برای جلوگیری از آسیب احتمالی، واکنش ترس ایجاد کنند.

این نکته را هم باید در نظر بگیریم که واکنش هر کودک به عامل ایجادکننده ترس، چه حشره باشد و چه هر چیز دیگری، متفاوت است. به این معنی که امکان دارد یک کودک بعد از داشتن یک تجربه ناخوشایند مانند نیش حشرات، کنجکاو شود، کودکی گریه کند و از آنها بترسد و کودک دیگر خشمگین شود و بخواهد به جنگ با آنها برود. 

رسانه و فرهنگ

به تصویر کشیدن حشرات در فیلم‌ها، کتاب‌ها یا محتواهای فولکلور می‌تواند بر ادراک کودک تأثیر بگذارد و ترس را تقویت کند. تصاویر منفی و ترسناک از حشرات ممکن است به تقویت حشره‌هراسی کمک کند. مخصوصا اینکه حشرات همیشه جایگاه ویژه‌ای در فیلم‌هایی با ژانر وحشت یا هیجان‌انگیز داشته‌اند. از حشرات غول‌آسا گرفته یا حمله دسته‌جمعی آنها به افراد و وجود آنها در غذا و ایجاد مسمومیت همگی مواردی هستند که بارها به کرات در فیلم‌ها و سریال‌ها و کتاب‌ها استفاده شده‌اند و همگی می‌توانند منبعی برای آموخته شدن ترس از این موجودات در کودکان باشند. 

به عنوان والدین و مربیان، آگاهی از این دلایل می‌تواند به ما کمک کند که دلسوزتر باشیم و حمایت مناسبی برای کمک به کودکان برای مدیریت ترس‌های خود ارائه دهیم. بنابراین اگر دیدید کودکان به صورت افراطی به وجود حشرات واکنش نشان می‌دهند، ابتدا سعی کنید ریشه شکل‌گیری این رفتار را پیدا کنید؛ سپس با صبوری و به صورتی آگاهانه کمک کنید بتوانند مرحله به مرحله به این ترس در همین دوران کودکی غلبه کنند و آن را با خود به دوره‌های بزرگسالی نبرند.

عوامل موثر در غلبه به ترس از حشرات در کودکان

کمک به کودکان برای مقابله با ترس خود از حشرات نیازمند رویکردی متفکرانه و صبورانه است. این راهکارها را برای کمک به آنها برایغلبه بر حشره‌هراسی در نظر بگیرید:

آموزش و دانش

به کودکان در مورد نقش حشرات در اکوسیستم، فواید آنها در طبیعت توضیح دهید و بگویید آنها به طور کلی (در اغلب موقعیت‌ها) برای انسان‌ها بی‌ضرر هستند. استفاده از کتاب‌ها، ویدئوها و منابع مناسب سن می‌تواند در ارائه این اطلاعات به شیوه‌ای سرگرم‌کننده و جذاب مفید باشد. 

در نظر داشته باشید که گاه خود این دانش می‌تواند به منبعی برای ترس از حشرات تبدیل شود. کودکی که در یک کتاب آموزشی بخواند در بخش دیگری از دنیا مورچه‌های گوشت‌خواری وجود دارند که در خواب به موجودات بزرگتر و گاه حتی انسان‌ها حمله می‌کنند و از طریق چشم، گوش و بینی وارد بدن آنها می‌شوند، از همه انواع بی‌ضرر مورچه نیز در محیط خود خواهد ترسید. 

بنابراین ضمن اینکه باید مراقب باشیم کدام اطلاعات علمی یا کتاب‌ آموزشی را در اختیار فرزند و کودک خردسال قرار می‌دهیم، باید در این فرایند آموزشی همراه آنها باشیم که بدانند با وجودی که طبیعت و همه بخش‌های مختلف اکوسیستم می‌تواند گاهی تهدیدآمیز یا ترسناک جلوه کند، اما در عین حال طبیعت زیبا و آرامش‌بخش هم هست و در حال حاضر نیز خطری متوجه ما نیست. 

قرار گرفتن تدریجی

به تدریج کودکان را در یک محیط کنترل شده و امن در معرض حشرات قرار دهید. قبل از نزدیک شدن به آنها به مشاهده حشرات از راه دور بپردازید یا با دیدن تصاویر و فیلم‌ها شروع کنید.

اینترنت پر است از ویدیوها و فیلم‌های آموزشی مناسب کودکان که تصاویر جالب و حتی خنده‌داری از حشرات دارد که می‌تواند برای کودکان جالب باشد.

با گذشت زمان، وقتی حس کردید کودک دیگر واکنش دفاعی شدید اولیه را نسبت به حشرات ندارد، می‌توانید شرایطی فراهم کنید که او برخوردهای نزدیک‌تری با حشرات داشته باشد.

نکته مهم این است که ما باید همیشه به راحتی کودک احترام بگذاریم و او را وادار نکنیم بیشتر از حدی که راحت است، به حشرات نزدیک شود.

الگوسازی رفتار مثبت

به عنوان والدین و مربی، باید هنگام برخورد با حشرات رفتاری آرام و خونسرد از خود نشان دهیم تا الگوی مثبتی برای کودکان باشیم. واکنش شما می‌تواند به طور قابل توجهی بر نحوه درک و پاسخ آنها به حشرات تأثیر بگذارد. برخورد با حشرات به موارد مختلفی مانند فرهنگ، موقعیت و محل زندگی نیز بستگی دارد.

قطعا در روزی که کودکان به اردو برده شده‌اند یا در مسافرت در مجاورت یک زمین زراعتی هستند، با موجودات و حشرات بیشتری مواجه هستند تا وقتی در کلاس درس یا مهدکودک نشسته‌اند. باید مشخص کنیم که دیدن حشرات در محیط زیست طبیعی آنها نه تنها هیچ مشکلی ندارد بلکه ضروری هم هست. در محیط زندگی یا آموزش نیز با اینکه تلاش می‌کنیم حشرات را از فضا دور نگه داریم، اما کشتن آنها نباید امری تفریحی تلقی شود.

تقویت مثبت

کودکان را به خاطر تلاش‌هایشان برای رویارویی با ترس و حفظ آرامش در حضور حشرات تحسین کنید. تقویت مثبت رفتارهای آنها می‌تواند به کودکان انگیزه دهد تا ترس‌های خود را کنار بگذارند و اضطراب خود را در مواجهه با حشرات مدیریت کنند.

با به کارگیری این تقویت‌سازی مثبت می‌توانیم محیطی حمایتی ایجاد کنیم که کودکان را قادر می‌سازد تا با ترس‌هایشان به شیوه‌ای سازنده مقابله کنند.

روش‌های درمان ترس از حشرات در کودکان

در حالی که موارد خفیف حشره‌هراسی اغلب می‌تواند با استراتژی‌های ذکر شده بالا مدیریت شود، موارد شدید ممکن است نیاز به مداخله حرفه‌ای داشته باشد. ثابت شده است که درمان شناختی-رفتاری (CBT) در کمک به کودکان برای غلبه بر ترس خود از حشرات موثر است. CBT شامل شناسایی الگوهای فکری منفی و جایگزینی آنها با الگوهای مثبت و منطقی، قرار دادن تدریجی کودک در معرض حشرات و استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی برای مدیریت اضطراب است.

در موارد شدید، یک درمانگر یا روانشناس مجرب می‌تواند به کودک برای ایجاد استراتژی‌های مقابله‌ای شخصی‌شده، کشف علل ریشه‌ای ترس و ارائه حمایت مداوم از وی کمک کند. به عنوان والدین و مربیان، بسیار مهم است که در صورت نیاز به دنبال کمک فرد آموزش دیده و حرفه‌ای باشید تا اطمینان حاصل کنید که کودکان بهترین مراقبت و حمایت ممکن را دریافت می‌کنند.

آنچه تاکنون آموخته‌ایم

از طریق کاوش در مورد حشره‌هراسی در کودکان، به بینش‌هایی در مورد ماهیت این ترس، علائم آن، علل احتمالی و استراتژی‌های مؤثر برای کمک به کودکان برای مدیریت و غلبه بر آن دست یافته‌ایم. به عنوان والدین و مربیان، نقش ما فراهم کردن محیطی پرورشی است که در آن کودکان بدون اینکه تحت فشار ترس‌های غیرضروری قرار بگیرند، بتوانند بیاموزند و رشد کنند.

با تقویت شناخت نسبت به حشرات و جایگاه آنها در دنیای طبیعی، قرار دادن تدریجی کودکان در معرض حشرات به شیوه‌ای مثبت، و ارائه حمایت مداوم و تقویت مثبت، می‌توانیم به کودکان کمک کنیم نگرش سالم‌تری نسبت به حشرات ایجاد کنند. به یاد داشته باشید، سفر هر کودکی در غلبه بر حشره‌هراسی منحصر به فرد است و لازم است در طول این فرآیند صبور، همدل و پذیرا باشید.

با مراقبت‌های پیشگیرانه و دلسوزانه، می‌توانیم فرزندانمان را برای پذیرش کنجکاوی، کشف شگفتی‌های طبیعت، و ایجاد انعطاف‌پذیری برای رویارویی با چالش‌ها – از جمله ترس از حشرات، آماده کنیم. ما با هم می‌توانیم به آنها کمک کنیم به افرادی با اعتماد به نفس و سازگار تبدیل شوند که از تنوع زندگی که اطراف ماست، لذت ببرند و به آن احترام بگذارند.

منابع

1. آکادمی آمریکایی روانپزشکی کودک و نوجوان – «فوبیا در کودکان»
   
2. انجمن اضطراب و افسردگی آمریکا – «فوبیاهای خاص در کودکان»
   
3. موسسه ذهن کودک – «چگونه به کودکان کمک کنیم بر ترس خود از اشکالات غلبه کنند»