ترس از ارتفاع در کودکان (آکروفوبیا)

آکروفوبیا، به معنای ترس از ارتفاع، یکی از ترس‌های شایع در کودکان است که می‌تواند بر زندگی آن‌ها تأثیرات منفی گسترده‌ای داشته باشد. ترس از ارتفاع، یک واکنش طبیعی به خطرات مرتبط با ارتفاع است که در بسیاری از انسان‌ها وجود دارد.

این واکنش به عنوان یک مکانیسم حفاظتی ذاتی نسبت به موقعیت‌های خطرناک موجود در ارتفاع شکل گرفته است. اما هنگامی که این ترس افزایش می‌یابد و به گونه‌ای شدید بروز پیدا می‌کند، به عنوان یک فوبیا شناخته می‌شود و می‌تواند تأثیرات منفی بسیاری بر زندگی کودکان داشته باشد.

کودکانی که آکروفوبیا را تجربه می‌کنند، ممکن است دچار مشکلات زیادی شوند: آن‌ها ممکن است تمایل کمتری به انجام کارهای روزمره مانند ایستادن روی پله برقی، سوار آسانسور شدن یا حتی بالا رفتن از پله‌ها داشته باشند.

در این مقاله، قصد داریم ابتدا با بررسی ترس از ارتفاع در کودکان، به تأثیر این نوع ترس بر فوبیاهای مشابه مانند ترس از پرواز یا ترس از سراشیبی بپردازیم. سپس دلایلی را که می‌تواند موجب ایجاد ترس از ارتفاع در کودکان شود، بررسی خواهیم کرد. در نهایت، راهکارها و روش‌هایی را معرفی خواهیم کرد که به کاهش و از بین بردن آکروفوبیا در کودکان کمک می‌کند تا بتوانند با این ترس فلج‌کننده، مقابله کنند.

ترس از ارتفاع در کودکان (آکروفوبیا) و فوبیاهای همراه

آکروفوبیا، ترس از ارتفاع است و یکی از رایج‌ترین فوبیاهایی به شمار می‌رود که کودکان و بزرگسالان زیادی آن را تجربه می‌کنند.

کودکی که آکروفوبیا دارد هنگامی که در یک جای مرتفع قرار می‌گیرد (به عنوان مثال رفتن به لبه پشت بام) یا گاهی حتی وقتی به ارتفاع فکر می‌کند، ترس غیرمنطقی و اضطراب شدیدی را تجربه می‌کند. این فوبیا باعث می‌شود که کودک از رفتن به مکان‌های مرتفع اجتناب کند.

آکروفوبیا معمولا با رویدادی استرس‌زا یا آسیب‌زا شروع می‌شود که بر اثر آن کودک در ارتفاع قرار گرفته و ترس ناشی از افتادن را تجربه کرده است. این امر باعث می‌شود که فوبیاهای دیگری مثل ایروفوبیا (ترس از پرواز) و باتموفوبیا (ترس از سراشیبی) نیز به وجود آید.

توجه داشته باشید که کودک شما با این ترس متولد نمی‌شود؛ بلکه این ترس در اثر اتفاق خاصی در او ایجاد می‌شود. این فوبیا می‌تواند در اثر اتفاقات آسیب‌زای مختلفی از جمله موارد زیر باشد:

افتادن از بلندی
تماشای سقوط شخص دیگری از بلندی
داشتن حمله شدید عصبی هنگامی که در یک مکان مرتفع قرار گرفته است

۱) ایروفوبیا (ترس از پرواز)

برخی از کودکان هنگام پرواز هواپیما دچار ترس شدید یا اضطراب می‌شوند. این نوع ترس در واقع نوعی فوبیا است و هنگام سوار شدن به هواپیما خودش را نشان می‌دهد. فضای بسته داخل کابین، احساسات ناشی از برخاستن و همچنین فرود آن برای کودک بسیار اضطراب‌آور است.

در واقع کودکانی که این ترس را دارند، معمولا نمی‌ترسند که هواپیما سقوط کند ولی فکر کردن به پرواز یا سوار شدن به هواپیما برای آن‌ها استرس‌زاست.

این کودکان معمولا از سوار شدن به هواپیما اجتناب می‌کنند ولی اگر مجبور شوند سوار شوند، احتمالا حملات پانیک یا سایر علائم شدید اضطراب را تجربه خواهند کرد.

دلایل ترس از پرواز

هیچ دلیل منحصر به فردی برای ایروفوبیا وجود ندارد، چرا که ترس معمولا از عوامل مختلفی نشات می‌گیرد. ترس از ارتفاع می‌تواند به صورت ژنتیکی به ارث برسد یا ممکن است به دلیل ترس والدین از پرواز باشد و کودک آن را الگوبرداری کند. دیدن فیلم‌ها یا شنیدن خبرهای سقوط هواپیما به‌صورت مداوم نیز از دلایل دیگر این فوبیاست.

معمولا، کودکان به دلیل اینکه احساس می‌کنند کنترلی بر وضعیت و ایمنی خود ندارند، از پرواز می‌ترسند. البته توجه داشته باشید هر چه از این ترس بیشتر اجتناب کنید، این ترس بیشتر می‌شود.

گاهی اوقات این ترس با فوبیاهای دیگری مانند ترس از ارتفاع (آکروفوبیا) یا ترس از فضاهای بسته (کلاستروفوبیا) نیز همراه است. گاهی اوقات تلاش بر رفع فوبیاهای خاص می‌تواند به کاهش ترس از ارتفاع کمک زیادی کند.

این مقاله را هم بخوانید: ترس از تنهایی؛ صفر تا صد و راهکارهای مقابله با آن

۲)‌ باتموفوبیا (ترس از سراشیبی)

باتموفوبیا اصطلاحی است که برای توصیف ترس از پله‌ها یا سراشیبی استفاده می‌شود و فوبیایی تا حدودی پیچیده است. این نوع فوبیا شباهت‌های زیادی به کلایموکوفوبیا دارد که به معنی ترس از کوهنوردی و قرار گرفتن در ارتفاع است. کودکی که ترس از سراشیبی دارد با مشاهده یک شیب تند به سادگی دچار ترس یا وحشت می‌شود.

اگر فرزند شما از سراشیبی یا پله‌ها می‌ترسد، خیلی نگران نباشید چرا که این ترس در بسیاری از کودکان وجود دارد و بخشی از رشد آن‌ها به‌شمار می‌رود؛ با این حال اگر چنین ترسی بیش از ۶ ماه ادامه پیدا کند، لازم است آن را پیگیری کنید.

ترس از سراشیبی درست مانند بسیاری از فوبیاهای دیگر، می‌تواند توسط طیف وسیعی از عوامل ایجاد شود. یکی از دلایل رایج آن، تجربه منفی اولیه با تپه یا پله‌های شیب‌دار است.

اگر کودک روی پله‌ها یا سطح شیب‌دار بیفتد یا لیز بخورد، اگر سقوط فرد دیگری را تماشا کند یا در حین بالا رفتن دچار تنگی نفس شود، احتمال تجربه ترس از سراشیبی در او افزایش پیدا می‌کند.

یک مثال ساده، کودکی است که به یک تئاتر با مجموعه‌ای از پله‌ها می‌رود که به پشت صحنه منتهی می‌شود. پله‌های پشت صحنه شیب‌دار و باز هستند؛ بنابراین هر کسی می‌تواند هنگام بالا رفتن از آن‌ها پایین را ببیند. در چنین حالتی کودک ممکن است تصور کند که از سوراخ‌ها به سمت پایین سر می‌خورد؛ حتی اگر خودش هرگز مجبور به بالا رفتن از آن پله‌ها نباشد.

۳) کلایموکوفوبیا (ترس از کوهنوردی)

همان‌طور که بیان شد کلایموکوفوبیا یکی از فوبیاهایی است که شباهت زیادی به باتموفوبیا دارد. کلایموکوفوبیا شامل ترس شدید و غیرمنطقی از کوهنوردی یا رفتن به مناطق مرتفع می‌شود.

کلایموکوفوبیا از این جهت متفاوت است که کودک هنگامی که در ارتفاع قرار می‌گیرد، دچار ترس می‌شود ولی در آکروفوبیا فکر کردن به ارتفاع و تصور آن هم اضطراب‌آور است.

میزان ارتفاع آن نیز در این ترس تاثیری ندارد و ممکن است اضطراب زمانی رخ دهد که کودک روی پله با ارتفاع کم ایستاده یا اینکه به کوه یا تپه بلندی رفته است. یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در این فوبیا ترس از ارتفاع است.

کودکانی که دچار ترس از قرارگیری در ارتفاع هستند، معمولا علائمی مثل افزایش ضربان قلب، تعریق زیاد و احساس سرگیجه و تهوع دارند.

۴) ایلنگوفوبیا (ترس از سرگیجه)

ایلنگوفوبیا به معنی ترس از سرگیجه یا احساس سرگیجه هنگام نگاه کردن به پایین است. کودکی که دچار ایلنگوفوبیا است، حتی زمانی که به سرگیجه فکر می‌کند، میزان بسیار بالایی از اضطراب را تجربه خواهد کرد چه برسد به اینکه واقعا سرگیجه را تجربه کند.

در واقع، اضطراب آن‌ها ممکن است آنقدر شدید باشد که حتی یک حمله پانیک کامل را در نتیجه آن تحمل کنند. اگرچه این مورد همیشگی نیست ولی احتمال وقوع آن بسیار زیاد است.

کودکی که در نتیجه ایلنگوفوبیا دچار یک حمله پانیک کامل می‌شود، ضربان قلب او افزایش پیدا می‌کند، نفس نفس می‌زند، تنش عضلانی، لرزش و تعریق بیش از حد دارد. همچنین احساس می‌کند همه چیز دور او می‌چرخد و معمولا نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند.

نشانه‌های آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع در کودکان

علامت اصلی و تعیین کننده آکروفوبیا، ترس از ارتفاع است. کودک مبتلا به آکروفوبیا می‌تواند علائم آن را در موقعیت‌های مختلف مثل نگاه کردن به بیرون از پنجره آسمان یا راه رفتن کنار یک صخره بلند تجربه کند.

برای برخی از کودکان، ارتفاع زیاد باعث ایجاد این ترس می‌شود. برخی دیگر ممکن است از هر نوع ارتفاعی، از جمله پله‌های کوچک یا چهارپایه نیز بترسند.

به‌طور کلی می‌توان گفت کودک در وضعیت ترس ممکن است هر یک از رفتارهای زیر را از خود بروز دهد:

افزایش تعریق، درد یا گرفتگی قفسه سینه و افزایش ضربان قلب در هنگام دیدن یا فکر کردن به مکان‌های مرتفع
احساس ناخوشی یا سبکی سر هنگام دیدن ارتفاع یا حتی فکر کردن به آن
لرزش پا و بدن هنگام دیدن ارتفاعات
احساس سرگیجه، زمین خوردن یا عدم تعادل هنگام نگاه کردن از یک مکان مرتفع به پایین

کودک مبتلا به آکروفوبیا شروع ناگهانی اضطراب و طیف وسیعی از علائم را تجربه خواهد کرد که عبارتند از:

ترس و اضطراب بیش از حد و طاقت‌فرسا
تنفس کم عمق یا هیپرونتیلاسیون
لرزش
خشکی دهان
تعریق
بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها، پاها یا لب‌ها
تپش قلب
درد قفسه سینه
ترس از دست دادن کنترل
ترس از مردن
سرگیجه
احساس سبکی سر

سایر علائم آکروفوبیا

احساس نیاز به قرار گرفتن در وضعیت چهار دست و پا
زانو زدن یا پایین آمدن بلافاصله هنگامی که از سطح زمین بلند می‌شوند
احساس وحشت یا فلج شدن
گریه کردن یا فریاد زدن

انواع دلایل آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع در کودکان

آکروفوبیا گاهی در پاسخ به یک تجربه آسیب زا در مورد ارتفاع به وجود می‌آید. مواردی مانند: افتادن از بلندی، تماشای سقوط شخص دیگری از بلندی، داشتن یک حمله پانیک یا سایر تجربیات منفی در حالی که در یک مکان مرتفع قرار دارند.

آکروفوبیا در عین حال نیز می‌تواند بدون علت شناخته شده و مشخصی ایجاد شود که در این موارد، ممکن است ژنتیک یا عوامل محیطی نقش داشته باشند. به عنوان مثال، اگر فرد دیگری در خانواده دچار آکروفوبیا شود، احتمال بروز این ترس در کودک نیز بیشتر می‌شود. همچنین ممکن است کودک ترس از ارتفاع را از تماشای رفتار مراقبین خود یاد بگیرد.

۱)‌ دلایل ژنتیکی

مطالعات نشان می‌دهد که یک استعداد ژنتیکی ممکن است در ایجاد فوبیا، از جمله آکروفوبیا نقش داشته باشد. سابقه خانوادگی اختلالات اضطرابی یا فوبیای خاص در بستگان نزدیک می‌تواند احتمال ابتلای فرد به آکروفوبیا را افزایش دهد.

۲) دلایل خانوادگی

کودکان رفتارهای مختلف را از والدین، مربیان و افراد نزدیک الگوبرداری می‌کنند. چنانچه هر یک از این افراد، ترس از ارتفاع داشته باشند، می‌تواند باعث ایجاد فوبیا در کودک شود.

همچنین برخی از والدین به دلیل مراقبت‌های بیش از حد از کودک خود، اجازه تجربه کردن و پریدن از ارتفاع‌ کوتاه را نیز به فرزند خود نمی‌دهند؛ همین عامل نیز باعث شکل‌گیری ترس ذهنی در کودک شده و اگر ادامه پیدا کند، تبدیل به آکروفوبیا می‌شود.

۳)‌ دلایل محیطی

تجربیات زندگی و تأثیرات محیطی می‌توانند تاثیر قابل توجهی بر ظهور آکروفوبیا داشته باشند. تجربیات آسیب‌زا و قرار گرفتن در ارتفاع، دو عامل اصلی محیطی است که می‌تواند در ایجاد و تقویت آکروفوبیا نقش داشته باشد.

یکی از دلایل رایج ترس از ارتفاع، اختلالات اضطرابی و افکار یا باورهای غیرمنطقی در مورد افتادن یا رفتن به ارتفاع است.

افراد با سابقه اختلالات اضطرابی، مانند اختلال اضطراب فراگیر یا اختلال هراس معمولا بیشتر مستعد ابتلا به فوبیاهای خاصی مانند آکروفوبیا هستند. اگر این اضطراب‌ها در شخص وجود داشته باشد، می‌تواند ترس را تشدید کند و حساسیت فرد را نسبت به مکان‌های مرتفع افزایش دهد.

راهکارهای مقابله با ترس از ارتفاع در کودکان

طبیعی است که به دلیل غریزه طبیعی، بدن ما برای دور شدن از خطر، نشانه‌هایی از ترس را بروز دهد. با این حال، زمانی که این ترس ناتوان‌کننده می‌شود، باید اقداماتی برای مدیریت آن‌ها انجام دهیم.

برخی از کودکان با ترس از ارتفاع توانایی انجام کارهای روزمره مانند ایستادن روی پله برقی، سوار شدن بر آسانسور یا عبور از پله‌ها را از دست می‌دهند.

در ادامه برخی از اقداماتی ذکر شده است که می‌توانید در جهت مدیریت آکروفوبیای فرزندتان انجام دهید.

۱. قرار گرفتن تدریجی در معرض ترس برای مقابله با ترس از ارتفاع

به کودکتان کمک کنید با ترس‌های خودش روبه‌رو شود. گرچه این یک جمله کلیشه‌ای است که معمولا در سخنرانی‌های انگیزشی بیان می‌شود اما در مورد غلبه بر ترس از ارتفاع کاربرد زیادی دارد زیرا قرار گرفتن در معرض ترس باعث کاهش حساسیت نسبت به محرک می‌شود.

برای استفاده از این روش، به تدریج کودک را در معرض ارتفاعات کوتاه قرار دهید. از ارتفاع بسیار کم شروع کنید. برای مثال به سمت پایین یک تپه کوتاه پیاده‌روی کنید و کم‌کم آن را افزایش داده و بالاتر و بالاتر بروید. از طرف دیگر، می‌توانید این کار را با یک ساختمان چند طبقه انجام دهید و به تدریج یک طبقه را بالا بروید! این روش تدریجی گرچه زمان می‌برد اما در نهایت، به بالای تپه می‌رسید و می‌توانید بر این ترس در کودک غلبه کنید.

۲. برای مقابله با آکروفوبیا، ترس کودک خود را منطقی کنید

با آکروفوبیا، ترس اغلب در موقعیت‌هایی ایجاد می‌شود که منطقی نیستند. به عنوان مثال، ممکن است ترس از قرار گرفتن در طبقه بالای یک ساختمان امن باشد. در این شرایط ساختمان بسیار امن و احتمال اینکه موقعیت منجر به آسیب شود بسیار بعید است. اما هنگامی که ترس ایجاد می‌شود، احساس اضطراب و فکر کردن به ایمنی اصلا ساده نیست.

این در حالی است که کودکان دچار آکروفوبیا از فکر کردن به یک مکان مرتفع نیز می‌ترسند؛ در این شرایط می‌توانید ترس غیرمنطقی او را بهتر کنترل کنید.

در این زمینه سعی کنید آگاهانه تلاش کنید تا موقعیت‌هایی را که باعث ترس کودک از ارتفاع می‌شود در نظر بگیرید و آن‌ها را منطقی کنید. به کودک توضیح دهید که نیازی به ترس از ارتفاع نیست و او کاملا در امنیت قرار دارد. این اطمینان می‌تواند به کودک کمک کند تا برای غلبه بر ترس از ارتفاع تلاش کند.

۳. کودک را آماده کنید

وقتی صحبت از رویارویی با ترس است، آمادگی یک عنصر کلیدی به شمار می‌رود. از کودک خود بخواهید از قبل به این فکر کند که هنگام قرار گرفتن در ارتفاع، تصور کند که در این موقعیت چه احساسی دارد و چگونه می‌تواند به آرامش برسد.

این فرآیند زمانی که کودک می‌داند قرار است در یک موقعیت ترسناک قرار بگیرد، کمک زیادی به او می‌کند. زیرا دانستن اینکه باید انتظار چه چیزی را داشته باشد، احتمال وحشت و سردرگمی را در آن شرایط کاهش می‌دهد. این فرآیند به عادی‌سازی مفهوم قرار گرفتن در ارتفاع کمک زیادی می‌کند.

۴. تکنیک‌های آرام‌سازی را با کودک خود تمرین کنید

ضربان قلب سریع، نفس‌های سریع و کوتاه و تعریق بیش از حد، از علائم رایج مرتبط با ترس از ارتفاع هستند و تجربه این علائم می‌تواند ترس و وحشت را افزایش دهد.

تکنیک‌های تمدد اعصاب می‌توانند به کاهش این علائم و تحت کنترل درآوردن آن‌ها کمک کنند. تمرینات تنفس عمیق یکی از ساده‌ترین تکنیک‌ها برای تمرین است و می‌تواند به کودک شما کمک کند احساس آرامش بیشتری داشته باشند.

۵. اجتناب از موقعیت‌های ترسناک برای کنترل آکروفوبیا

اجتناب از موقعیت‌هایی که ممکن است باعث ایجاد اضطراب در کودک شما شود ضروری است. از ایستادن بر روی پله‌های بلند، لبه سکوها یا رفتن به برج‌های بلند اجتناب کنید. اگر نمی‌توانید از چنین موقعیت‌هایی اجتناب کنید، قبل از اینکه به فرزندتان اجازه دهید با آن‌ها روبرو شود، به آن‌ها زمان بیشتری بدهید تا خود را از نظر ذهنی آماده کنند.

هنگام حمل فرزندتان، بدون هماهنگی قبلی، آن‌ها را بلند نکنید. این کار ممکن است باعث ایجاد اضطراب در کودک شما شود؛ چرا که احتمالا هنگام حمل کردن، احساس امنیت نکند. در این مواقع تا قد کودک خود پایین بیایید و قبل از ایستادن او را به طور ایمن حمل کنید. آن‌ها را از دور کمرشان بگیرید تا احساس امنیت بیشتری به آن‌ها بدهید.

هنگامی که حمله پانیک و ترس رخ می‌دهد، خیره شدن در چشمان کودک، او را آرام می‌کند. راه‌های دیگر انجام این کار شامل تکرار عبارات آرامش‌بخش مانند «من کنارت هستم» یا «نمی‌گذارم بیفتی» اضطراب آن‌ها را در مواجهه با چنین موقعیت‌هایی کاهش می‌دهد.

این مقاله را هم بخوانید: داستان‌های ترسناک برای کودکان؛ مفید یا مضر

سخن پایانی

ترس بخشی طبیعی از رشد هر کودکی است. بچه‌ها با تجربه کردن نیز ممکن است دچار ترس شوند. برای مثال هنگامی که از تاب می‌افتند. اما این دسته از ترس‌ها در کودکان رایج هستند و بخشی از فرآیند رشد آن‌ها به شمار می‌روند. گرچه برخی از دلایل ترس، محیطی، ژنتیکی یا در اثر آموزش نادرست است.

واکنش ترس در کودک معمولا به دو دلیل رخ می‌دهد: سن کم و نداشتن درک درست از موقعیت.

این در حالی است که بزرگسالانی که از فوبیا رنج می‌برند معمولاً می‌دانند که ترس آن‌ها غیرمنطقی است، اما علی‌رغم آنچه می‌دانند همچنان می‌ترسند. از سوی دیگر، ترس‌های کودکان را اغلب می‌توان به بی‌تجربگی آن‌ها نسبت داد. آن‌ها می‌ترسند زیرا از چیزی که آن‌ها را می‌ترساند، دانش کامل یا دقیقی ندارند.

برای یک کودک، غلبه بر ترس زمانی اتفاق می‌افتد که کودک بالغ می‌شود و نسبت به موقعیت آگاهی پیدا می‌کند.

منابع:

Acrophobia – The Fear of Heights – Trauma Research UK