ترس از تنهایی؛ صفر تا صد و راهکارهای مقابله با آن

ترس از تنهایی در کودکان از جمله ترس‌های رایج است و بیشتر کودکان آن را تجربه می‌کنند. این نوع اضطراب در کودکان طبیعی است اما در عین حال عدم توجه به آن می‌تواند باعث افزایش شدت و مدت ترس شود و در بزرگسالی خود را به عنوان نوعی فوبیا نشان دهد. 

اتوفوبیا یا مونوفوبیا در اثر ترس از تنهایی در کودکان شکل می‌گیرد و به این معنی است که وقتی تنها هستید شدیداً مضطرب می‌شوید. این نوع ترس می‌تواند بر روابط، زندگی اجتماعی و شغل شما تأثیر بگذارد. در کنار این ترس ممکن است ترس از رها شدن داشته باشید که شاید ناشی از یک تجربه آسیب‌زا در دوران کودکی باشد.

در این مقاله با معرفی ترس از تنهایی در کودکان و اتوفوبیا در بزرگسالی به علائم آن اشاره خواهیم کرد. همچنین بعد از بررسی سن رایج ترس از تنهایی، به تاثیر عوامل مختلف مثل نقش والدین، فرهنگ و همسالان در شکل‌گیری آن می‌پردازیم. در نهایت نیز راهکارهای لازم برای رفع این مشکل را ارائه خواهیم داد.

ترس از تنهایی در افراد

ترس از تنهایی که به آن مونوفوبیا یا اتوفوبیا نیز می‌گویند، اساسا نگرانی در مورد تنها بودن است. افرادی که دچار اتوفوبیا هستند، ترس غیرمنطقی و شدید از تنهایی دارند. یک فرد ممکن است این ترس را زمانی که تنهاست تجربه کند. البته این فوبیا الزاما زمانی که تنها هستید به سراغ شما نمی‌آید بلکه این نگرانی را در شما به وجود می‌آورد که وقتی در آینده تنها می‌شوید چه احساسی خواهید داشت. برخی از افراد حتی زمانی که با افراد دیگر هستند ممکن است دچار اتوفوبیا شوند. در این مورد، ترس و نگرانی در مورد انزوا است. برای مثال این افراد ممکن است در میان جمعیت احساس تنهایی کنند. یا ممکن است نگران باشند که دیگران آن‌ها را ترک کنند یا مجبور شوند به خانه بروند و تنها باشند. آنچه اغلب نادیده گرفته می‌شود این است که ترس از تنهایی برای برخی از افراد چالش‌برانگیز و واقعی است.  

ترس از تنهایی می‌تواند به اشکال مختلف ظاهر شود:

• ترس از تنها زندگی کردن یا تنها ماندن در خانه
• نگران جدا شدن از یک فرد خاص مانند فرزند یا همسر 
• ترس از حضور در جمع بدون اینکه کسی که می‌شناسید همراه شما باشد
• احساس اضطراب از تنهایی در تعطیلات

این مقاله را هم بخوانید: خجالت کشیدن کودکان و ۱۰ راهکار برای مقابله با آن

علائم ترس از تنهایی

برخی از علائم این شکل از ترس شبیه علائم اضطراب است. در اینجا برخی از رایج‌ترین علائم ذکر شده است:

• احساس بی قراری
• سخت نفس کشیدن
• سرگیجه
• ترس از تنها ماندن یا پیر شدن در تنهایی
• ترس از رها شدن
• ترس از غریبه‌ها، مزاحمان یا صداها
• احساس عذاب
• احساس از دست دادن
• وحشت‌زدگی
• ضربان قلب سریع
• نشخوار افکار در مورد دوست داشته نشدن، نادیده گرفته شدن یا ناخواسته بودن
• لرزیدن و عرق کردن
• گذراندن وقت با افرادی که از آن‌ها لذت نمی‌برید فقط برای اینکه تنها نمانید
• مشکل در تمرکز یا تفکر واضح
• نگرانی در مورد آسیب دیدن 

مهم است که بین تنهایی و ترس از تنهایی تمایز قایل شویم. تنهایی حالت واقعی احساس غم و اندوه در لحظه‌ای است که تنها هستید. ترس از تنهایی، نگرانی از این است که در زمان آینده (چه در پنج دقیقه بعدی یا در سنین پیری) تنها بمانید.

قابل توجه است که احساس تنهایی می‌تواند باعث ترس از تنهایی شود. زمانی که احساس تنهایی می‌کنید، ممکن است با خواندن کتاب به تنهایی در خانه خود مشکلی نداشته باشید. اما گاهی از اینکه تنها هستید احساس غمگین بودن می‌کنید. سپس ذهن شما به این فکر می‌کند که همیشه تنها خواهید بود یا زمانی که تنها هستید اتفاق بدی خواهد افتاد. این موضوع باعث ترس از تنهایی می‌شود.

ترس از تنهایی در کودکان

ترس از تنهایی در کودکان بخشی از فرآیند رشدی آن‌هاست و به نوعی یک واکنش غریزی برای زنده ماندن محسوب می‌شود. این ترس  در کودکان خود را در قالب اضطراب و پریشانی نشان می‌دهد و زمانی که کودک از والدین خود دور بماند، تشدید خواهد شد. 

همچنین ممکن است این احساس در کودکان هنگام مواجهه با افراد جدید بدون حضور والدین نیز بروز کند. میزان و شدت ترس کودکان از تنهایی با یکدیگر متفاوت است ولی معمولا تا ۴ سالگی ادامه پیدا می‌کند. 

در صورت عدم اطلاع از این اختلال در کودکان و پیگیری آن، ترس در کودکان شدیدتر شده و ممکن است تا بزرگسالی ادامه پیدا کند که در این صورت به اختلال اضطرابی تبدیل می‌شود. این اختلال در کودکی، ترسی است که نسبت به تنهایی و جدایی از والدین وجود دارد ولی در بزرگسالی یک احساس نگرانی در مورد تنها ماندن خواهد بود.

آیا ترس از تنها ماندن طبیعی است؟

سوالی که باید به آن پاسخ داد این است که آیا ترس از تنها ماندن در کودکان طبیعی است؟ در پاسخ باید گفت این ترس نه تنها طبیعی که بخشی از فرآیند رشد کودکان است.

اما برای برخی از کودکان این ترس قبل از بزرگسالی بیش از حد رشد می‌کند و تنها در صورتی غیرطبیعی در نظر گرفته می‌شود که ترس مداوم و شدید شود تا حدی که کودک نتواند در مدت کوتاهی، به تنهایی در خانه یا مدرسه فعالیت کند. در این وضعیت اگر نسبت به درمان کودک اقدام نکنید، ترس در او ریشه‌دار خواهد شد و نشانه‌های آن در بزرگسالی نیز مشاهده خواهد شد. توجه داشته باشید که اگرچه بسیاری از بزرگسالان و سالمندان ترجیح می‌دهند تنها نباشند اما بیشتر آن‌ها هنوز می‌توانند بدون نگرانی بیش از حد در مورد تنها ماندن، کار کنند و کارهای روزمره خود را انجام دهند. اما هنگامی که سطح اضطراب یا ترس مانع از عملکرد روزانه فرد شود، فرد دچار ترس از تنهایی شده است و باید به سراغ درمان برود.

سن رایج شروع ترس از تنهایی

هر روز، هزاران مادر و پدر مجبورند با ترس فرزندانشان از تنهایی کنار بیایند. این یکی از رایج‌ترین ترس‌ها در بین کودکان، به ویژه کودکان کوچکتر است.

به طور کلی ترس از تنها ماندن بین ۲ تا ۵ سالگی ایجاد می‌شود که اگر خانواده‌ها به درستی با آن برخورد نکنند، می‌تواند تاثیر مستقیمی بر سلامت عاطفی کودکان داشته باشد.

در برخی موارد، ترس از تنها ماندن ممکن است با ترس از تاریکی و نیاز به خوابیدن با چراغ شب روشن مرتبط باشد. همچنین می‌تواند همراه با سایر ترس‌های رایج دوران کودکی، مانند لباس مبدل و دلقک ظاهر شود. به همین دلیل بهتر است به‌عنوان والدین، هر چیزی که فرزندان ما از آن می‌ترسند را شناسایی کرده و توجه زیادی به آن داشته باشیم تا بتوانیم به کودکان خود کمک کنیم.

تفکیک ترس از رها شدن و تنهایی در کودک

گاهی نیز ترس از تنهایی با اضطراب جدایی مقایسه می‌شود. چرا که ترس از تنهایی وجوه مشترک زیادی با اضطراب جدایی دارد. برای مثال رفتار کودکانی که از جدا شدن از یک فرد خاص مثل مادر خود می ترسند، بسیار شبیه اختلال اضطراب جدایی است. 

با این توضیح می‌توان گفت فوبیاها در دسته اختلالات اضطرابی قرار می‌گیرند و بر خلاف اضطراب جدایی که در سنین خاصی در کودکان ایجاد می‌شود، ترس از تنهایی یک نوع فوبیا است که ممکن است در هر سنی مشاهده شود. و از طرفی اصلی‌ترین تفاوت آن را می‌توان در شدت ترس دانست.

یک کودک ممکن است علائم اضطراب جدایی را نداشته باشد اما همچنان ترس از تنهایی شدیدی از خود بروز دهد. ترس از تنهایی یک نوع نگرانی در مورد آینده است که می‌تواند منجر به مشکلات جسمی و روانی (مانند تنفس سریع و مشکل در خواب و غیره) شود. 

ترس از تنهایی در کودک تک فرزند و کودک خانواده پرجمعیت

اولین نشانه‌های ترس از تنهایی در کودکان خود را به دلیل احساس نامطلوبی که از تنها ماندن تجربه کرده‌اند، نشان می‌دهند. برای مثال ممکن است کودکی که چند دقیقه‌ای در خانه تنها مانده است، دچار احساس اضطراب شده و در صورت تکرار ترس از تنهایی در کودک ایجاد شود. ترس از تنهایی در کودکانی که در خانواده کم جمعیت زندگی می‌کنند، به دلیل احتمال چنین تجربه‌هایی بسیار بیشتر از کودکانی است که خواهر و برادر دارند و اصطلاحا در یک خانواده پرجمعیت هستند.

در واقع در خانواده‌های پرجمعیت احتمال تنها ماندن کودک بسیار کمتر از خانواده‌های کم جمعیت است. ضمن اینکه کودکان در این خانواده‌ها معمولا به دلیل داشتن هم‌بازی کمتر دچار احساس تنهایی می‌شوند.

همچنین والدینی که فقط یک فرزند دارند، معمولا احساس اضطراب بیشتری را نسبت به والدینی که دارای چند فرزند هستند، به آن‌ها منتقل می‌کنند. برای مثال این والدین ممکن است این نگرانی را داشته باشند که در صورتی که نتوانند کنار فرزند خود باشند، چه کسی از او مراقبت خواهد کرد و این احساس را گاهی به‌صورت ناخودآگاه نیز به فرزند خود انتقال می‌دهند.

این مقاله را هم بخوانید: ۱۰ راهکار تقویت حافظه و هوش کودکان

نقش فرهنگ در ایجاد ترس از تنهایی

ترس از تنهایی طبیعی است. تقریبا همه کودکان روی زمین ترس از تنها ماندن را در دوره‌ای از کودکی خود تجربه می کنند. این طبیعی است و نباید باعث نگرانی شوید.

کودکان ممکن است از تنها ماندن حتی زمانی که در اطراف افراد دیگر هستند بترسند. به عنوان مثال، برخی از کودکان ممکن است از رها شدن در مدرسه بترسند، حتی اگر در آنجا در کنار کودکان دیگر باشند. در این حالت، ترس ناشی از احساس ناامنی است.

از سوی دیگر بخش مهمی از دلایل شکل‌گیری انواع ترس‌ها شرایط محیطی است. این مسئله در رابطه با ترس از تنهایی در کودکان نیز صادق است. برای مثال خواندن داستان‌ها یا دیدن فیلم‌هایی که در آن کودک از والدین خود فاصله دارد و باعث احساس غم در او شده است. 

یا حتی هنگامی که کودک محیط‌های جدیدی مثل مهدکودک یا مراکز دیگر را تجربه می‌کند، در این وضعیت قرار گرفتن در محیط ناآشنا می‌تواند باعث شکل‌گیری ترس در او شود.

این موارد صرفا بخشی از ترس‌ها محیطی هستند که ممکن است به‌صورت ناخودآگاه در کودک شکل بگیرد.

یکی از راهکارهای موثر در این زمینه استفاده از داستان‌ها و اشکالی است که کودک می‌تواند با آن‌ها ارتباط برقرار کند. این راهکار کمک می‌کند تا بتوانید هر گونه ترس از تنهایی را در کودک شناسایی و به رفع آن کمک کنید.

نقش والدین در شکل‌گیری ترس از تنهایی در کودک

به عنوان والدین هر چقدر بتوانیم در مورد نحوه فکر کردن کودکان اطلاعات بیشتری داشته باشیم، بهتر می‌توانیم در مدیریت ترس به آن‌ها کمک کنیم.

یکی از دلایلی که کودکان از تنها ماندن می‌ترسند این است که گذر زمان را متفاوت از بزرگسالان تجربه می کنند. برای مثال، وقتی به آن‌ها قول می‌دهیم که این را می‌بینیم، بچه‌ها بارها و بارها می‌پرسند که آیا هنوز وقتش رسیده است، و «بعدا» را به‌عنوان پاسخ نمی‌پذیرند.

زیرا کودکان گذر زمان را به گونه‌ای متفاوت درک می‌کنند. برای یک کودک خردسال، فقط چند دقیقه ممکن است مانند یک سال به نظر برسد. برای مثال اگر به عنوان والدین چند دقیقه دیر به مهد کودک برسید تا او را به خانه برگردانید، ممکن است کودک احساس کند ساعت‌ها انتظار کشیده است.

چنین نگرانی و اضطرابی گاهی می‌تواند خود را به شکل حملات عصبی نشان دهد. از طرفی برخی از کودکان ممکن است در بهبودی از این نوع شرایط مشکل داشته باشند و برای مثال از بازگشت به مهدکودک بترسند.

کودکان همچنین ممکن است وقتی در اتاقشان بازی می کنند احساس تنهایی کنند، حتی اگر بدانند ما در نزدیکی آن‌ها هستیم. در نوزادان، این ترس اغلب زمانی ایجاد می‌شود که کسی غیر از مادر یا پدرشان آن‌ها را بغل می‌کند.

نقش همسالان در شکل‌گیری ترس از تنهایی در کودک

کودکان معمولا پس از دو سالگی شروع به ارتباط گرفتن با همسالان خود می‌کنند. در این زمان هر چقدر تجربه بهتری در ارتباط با آن‌ها داشته باشند، مشکلاتی مانند ترس از تنهایی را کمتر تجربه خواهند کرد. 

برای مثال کودکانی که خواهر یا برادر با فاصله سنی کم دارند یا با سایر کودکان هم‌سن و سال خود در مهد کودک یا سایر مراکز ارتباط برقرار می‌کنند، احساس تنهایی کمتری نسبت به کودکانی دارند که با سایر همسالان خود ارتباط ندارد.

به همین دلیل یکی از راهکارهای مناسب برای از جلوگیری از یا کاهش ترس کودکان از تنهایی، قرار دادن او در محیط‌هایی است که بتواند با همسالان خود ارتباط داشته باشد و با آن‌ها بازی کند.

نکته‌های مهم در برخورد با کودک ترسیده

همان طور که قبلا ذکر شد، ترس از تنهایی برای کودکان غیرعادی نیست. این مورد در واقع یک ترس منطقی است، به ویژه برای کودکان خردسال که در مواجهه با خطر نسبتا درمانده هستند. بیشتر کودکان ترس از تنهایی را تجربه می‌کنند.

پس در هنگام بروز ترس در کودک بهتر است به نکاتی برای برخورد با او توجه کنید.

• ترس کودکان را مسخره نکنید و مدام به کودک نگویید، دلیلی برای ترس وجود ندارد. بلکه او را در آغوش گرفته و به او اجازه دهید تا آرام شود.
• عامل ترس را از کودک خود دور کنید. برای مثال اگر یک روز دیر او را از مهد کودک به خانه بازگردانده‌اید، ممکن است کودک شما تمایلی برای رفتن دوباره به مهدکودک نداشته باشد. پس به او اصرار نکنید بلکه دلایل دیر آمدن را برای او توضیح دهید.
• به احساسات کودک توجه کنید و آن را بخشی از فرآیند رشد او بدانید نه به عنوان یک اختلال که فقط کودک شما دچار آن است.

این مقاله را هم بخوانید: راهکارهایی برای مقابله با دعوای کودکان با یکدیگر

راهکارهای عملی در از بین بردن ترس از تنهایی در کودکان

به عنوان والدین، یکی از وظایف ما این است که به فرزندانمان کمک کنیم تا بر هر مشکلی در زندگی خود غلبه کنند. یکی از اینها ترس از تنهایی است.

ترس‌های آن‌ها را جدی بگیرید!

هر چقدر هم که نگرانی‌های کودک کوچک یا بی‌اهمیت به نظر برسد، هرگز نباید آن‌ها را کم اهمیت جلوه دهیم. وقتی نگرانی‌های فرزندانمان را نادیده می‌گیریم، تنها چیزی که به آن‌ها یاد می‌دهیم این است که نمی‌توانند به ما اعتماد کنند.

ترسیدن را به آن‌ها آموزش ندهید

برخی از والدین این اشتباه را مرتکب می شوند که فرزندان خود را از انجام برخی کارها بترسند. به عنوان مثال، تهدیدهایی مانند «اگر همین الان به رختخواب نروی، لولوخورخوره می‌آید و تو را می‌برد.» باعث ایجاد ترس در آن‌ها می‌شود. 

کودکانی که در این نوع محیط بزرگ می‌شوند، معمولا مدام احساس ناامنی داشته و ترسو هستند و در مواجهه با ترس‌های خود مشکل بیشتری دارند.

حل مسئله را به آن‌ها یاد بدهید

مراقبت بیش از حد کودکان، یکی دیگر از اشتباهاتی است که بسیاری از والدین در مورد فرزندان خود دارند. 

به عنوان مثال، وقتی فرزندان شما در مهد کودک یا مدرسه مشکلی دارند، می‌خواهید به‌جای یاد دادن روش حل مسئله، خودتان مشکل را برای آن‌ها حل کنید. اما بهتر است به جای این کار به بچه‌ها اجازه دهید مشکلات را خودشان حل کنند. چرا که باعث ارتقا اعتماد به نفس در آن‌ها می‌شود.

ترس‌های آن‌ها را درک کنید

به جای اینکه کودکان را مجبور کنید با ترس‌هایشان روبرو شوند، از آن‌ها بخواهید توضیح دهند که از چه چیزی می‌ترسند و چرا. 

تلاش برای درک ترس آن‌ها از تنها ماندن، ابزارهای مورد نیاز برای مقابله با این موضوع را در اختیار شما قرار می‌دهد. وقتی این موضوع را با فرزندتان در میان می‌گذارید، مطمئن شوید که تمام توجه خود را به او معطوف کرده‌اید.

به این ترتیب، کودک شما می‌بیند که شما به حل مشکلات او اهمیت می‌دهید. این کار باعث می‌شود، در آینده آن‌ها احساس راحتی بیشتری با شما داشته باشند و در مورد چیزهایی که برایشان اتفاق می‌افتد با شما حرف بزنند. 

به یاد داشته باشید، ترس از تنها ماندن در کودکان خردسال کاملا طبیعی است. با کمک و حمایت فراوان شما، فرزندتان می‌تواند بر آن غلبه کند.

سخن پایانی

ترس از تنهایی یکی از انواع رایج ترس در کودکان است که معمولا از سنین نوزادی شروع شده و تا ۴ الی ۵ سالگی ادامه پیدا می‌کند.

این ترس در صورتی که مورد توجه قرار نگرفته و پاسخ مناسبی به آن داده نشود، می‌تواند در بزرگسالی نیز به عنوان یک نوع اختلال اضطرابی بروز پیدا کند و خود را در قالب نگرانی از تنها ماندن در شرایط مختلف نشان دهد.

در این نوع ترس در میان کودکان موارد زیادی تاثیرگذار هستند که از جمله آن می‌توان به فرهنگ، والدین و حتی همسالان اشاره کرد.

برای مقابله با ترس از تنهایی در کودکان بهتر است، ترس‌های آن‌ها را جدی گرفته و عواملی که باعث ترس کودک می‌شوند به حداقل رساند.

منابع:

How to Cope with a Fear of Loneliness

Autophobia (Fear of Being Alone)

Understanding Children’s Fear of Being Alone

Monophobia (Fear of Being Alone): Signs, Symptoms, & Treatments