خلاقیت به چه معناست؟ تعریف و بررسی خلاقیت در کودکان

در دنیای امروز که پر از چالش‌ها و تحولات سریع است، خلاقیت به‌عنوان یکی از مهارت‌های برجسته و ضروری شناخته می‌شود که به افراد کمک می‌کند تا در مقابل مسائل پیچیده و تغییرات غیرمنتظره با ابتکار و ابداع عمل کنند. اما چگونه می‌توانیم خلاقیت را در کودکان شناسایی و به رشد آن کمک کنیم؟

خلاقیت در واقعیت یک ظرفیت فرهنگی است که ماهیت و جنبه‌های مختلفی دارد. در کودکان، خلاقیت به معنای توانایی تفکر خارج از مرزهای رایج و استفاده از دیدگاه‌های نوآورانه است. آنها از طریق بازی، خیال‌پردازی و اکتشاف دنیای اطراف خود، به نحوی کاملاً خودآگاه و خودانگیخته، خلاقیت خود را بیان می‌کنند.

اهمیت شناسایی و تقویت خلاقیت در کودکان به این دلیل است که این مهارت به آنها کمک می‌کند تا بهترین نسخه از خود را در آینده به ارمغان بیاورند. خلاقیت نه‌تنها مسیری برای حل مشکلات زندگی است، بلکه از راه‌های مختلفی که به توسعه تفکر منطقی، هوش فعال و همچنین افزایش اعتماد به نفس منجر می‌شود، برخوردار است.

در این مقاله به بررسی عوامل تشویق و تربیت خلاقیت در کودکان، اهمیت تشویق به تفکر خودآگاه و تجربه خلاقانه و نکات مهم در ایجاد یک محیط حمایت‌کننده برای رشد خلاقیت در کودکان خواهیم پرداخت. همچنین، راهکارها و فعالیت‌هایی که والدین و مربیان می‌توانند به کودکان ارائه دهند تا این مهارت مهم در آنها تقویت شود، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تعریف خلاقیت؛ منظور از خلاقیت چیست؟

خلاقیت توانایی کشف ایده‌ها، ارتباطات و راه‌حل‌های جدید و بدیع را در بر می‌گیرد.  خلاقیت در واقع بخشی از انگیزه ما به‌عنوان انسان است؛ عاملی برای تقویت انعطاف‌پذیری، ایجاد شادی و ایجاد فرصت‌هایی برای خودشکوفایی.

یک عمل خلاقانه می‌تواند بزرگ و الهام‌بخش باشد؛ مانند ایجاد یک نقاشی زیبا یا طراحی یک شرکت نوآورانه. اما نیازی نیست که یک ایده هنری در حال تغییر جهان باشد تا خلاقانه به‌حساب بیاید. زندگی مستلزم اعمال روزانه نبوغ و راه‌حل‌های بدیع است. از این نظر، تقریباً همه افراد دارای مقداری خلاقیت هستند.

نکته: عامل مهم در پروش خلاقیت کودکان، شناسایی بایدها و نبایدها در پرورش خلاقیت کودکان است.

خلاق به چه کسی گفته می‌شود؟

هر کسی می‌تواند خلاق باشد. اگر فردی تازه به نقاشی مشغول شده است، خلاقیت کمتری نسبت به فردی که این کار حرفه او محسوب می‌شود، ندارد. به گفته هیلاری گریگونیس (Hillary Grigonis)، درحالی‌که خلاقیت به دلیل انقلاب صنعتی اروپا کنار گذاشته شد، اکنون و در عصر اطلاعات دوباره شاهد این هستیم که خلاقیت به شکلی دیگر باز می‌گردد. در یک مطالعه بر روی افراد ۱۸ تا ۳۵ساله، مشخص شد که نسل جدید نسبت به همتایان مسن‌تر خود، به‌احتمال زیاد طیف وسیع‌تری از کارهای خلاقانه مانند ساختن اپلیکیشن موبایل یا یادگیری بافتنی را امتحان می‌کنند.

افراد خلاق دارای ویژگی‌ها یا مهارت‌های خاصی هستند. آنها همیشه سؤال می‌پرسند، راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای یک مشکل ارائه می‌دهند و بازیگوشی بیشتری دارند. آن‌ها حساسیت عاطفی بالایی دارند، معمولاً ناسازگار دیده می‌شوند و از اینکه به‌عنوان فردی متفاوت از بقیه دیده شوند یا افکار غیرعادی از خود نشان می‌دهند، ترسی ندارند.

شاید خلاق بودن را بتوان در جملات جورج برنارد شاو، نمایشنامه‌نویس معروف، به‌خوبی تفسیر کرد که می‌گوید:

«بعضی از مردان همه چیز را آن‌طور که هستند می‌بینند و می‌گویند «چرا؟» اما من رؤیای چیزهایی را می‌بینم که هرگز نبوده‌اند و می‌گویم «چرا که نه؟».»

خلاقیت و ارتباط آن با مغز انسان؛ تفکر خلاق

تفکر خلاق شامل ایجاد ارتباطات جدید بین ایده‌های مختلف است که با پرورش مهارت‌های تفکر متفاوت و قراردادن عمدی خود در معرض تجربیات جدید و یادگیری به دست می‌آید. درحالی‌که روان‌شناسان پژوهشی علاقه‌مند به استفاده از تفکر نوآورانه هستند، روان‌شناسان بالینی گاهی بیماران را تشویق می‌کنند که از بیان هنری به‌عنوان راهی برای مقابله با احساسات دشوار استفاده کنند.

تحقیقات نشان می‌دهد که سه شبکه کلیدی به‌عنوان یک تیم برای ایجاد خلاقیت در مغز عمل می‌کنند؛ شبکه حالت پیش‌فرض به تولید ایده‌ها کمک می‌کند، شبکه کنترل اجرایی آنها را ارزیابی می‌کند و آنها را به جلو می‌برد و شبکه برجسته تشخیص می‌دهد که کدام ایده‌ها مرتبط و مهم هستند. این شبکه‌ها همچنین ممکن است از طریق حلقه‌های بازخورد دیگر بر یکدیگر تأثیر بگذارند. برای مثال، شبکه کنترل اجرایی بسته به وظیفه‌ای که در دست دارد، ممکن است نحوه اسکن داخلی شبکه برجسته را هم تنظیم کند.

منظور از خلاقیت در کودکان چیست؟

خلاقیت در کودکان به توانایی آنها برای تفکر خلاقانه، ابتکار، ابداع و پذیرش دیدگاه‌ها و راه‌حل‌های جدید اشاره دارد. این مفهوم به ارتباط با توانایی کودکان در ارتقای ایده‌های نوآورانه، شیوه خلق و خواستن در حل مسائل و تجربه جهان اطراف خود از طریق زاویه‌های خاص و خلاقانه اشاره دارد.

خلاقیت در کودکان به پرداختن به هنرها و صنایع‌دستی محدود نمی‌شود، بلکه در هر زمینه از زندگی و یادگیری نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد و شامل توانایی‌های مختلفی می‌شود، مانند:

1. تفکر خلاقانه: توانایی به‌کاربردن ایده‌ها و حل مسائل با راهکارهای نوآورانه و متفاوت.
2. ابتکار: توانایی شروع به کارها و ایجاد چیزهای جدید بدون نیاز به الگوها یا دستورالعمل‌های مشخص.
3. خلق و خواستن: توانایی خلق و تولید چیزهای جدید و متفاوت باتوجه‌به محیط اطراف.
4. پذیرش دیدگاه‌ها: توانایی قبول و درک دیدگاه‌ها و نظرات متنوع دیگران.
5. پویایی: توانایی سازگاری و تطابق با تغییرات و چالش‌های جدید.

اهمیت خلاقیت در کودکان

خلاقیت در کودکان مهم است؛ زیرا این مهارت‌ها آنها را برای مواجهه با مسائل زندگی و مواقع ناگوار بهتر آماده می‌کند و در طول زندگی می‌تواند به رشد فردی و حرفه‌ای آنها کمک کند. خلاقیت به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های عاطفی، اجتماعی و تفکر انتقادی را توسعه دهند. والدین و مراقبان می‌توانند خلاقیت کودکان را به طرق مختلف تشویق کنند.

شناسایی خلاقیت کودکان

تخیل و خلاقیت بخش مهمی از زندگی کودک است. خلاقیت فقط محدود به  این نیست که ذهن کودک ممکن است به سمت چسب و کاغذ ساختمانی بپرد. خلاقیت می‌تواند شامل فعالیت‌های مختلفی باشد؛ از فعالیت‌های هنری مانند کار با خاک رس یا نقاشی گرفته تا ابداع بازی جدید و تخیلات متفاوت.

خلاقیت نقش مهمی در رشد کودک شما دارد. شما می‌توانید چندین قدم بردارید تا به تشویق تفکر تخیلی و بازی در کودکانتان کمک کنید. شما می‌توانید با مشارکت مستقیم در فعالیت‌های کودکان و از طریق مشورت‌گرفتن در مورد تغییر نحوه ساختار خانه یا تعامل با آنها، خلاقیت را در کودکان تقویت کنید.

چگونه والدین می‌توانند به افزایش خلاقیت کودک کمک کنند؟

راهکارهای رشد خلاقیت در کودکان بسیار متفاوت است. به‌عنوان والدین یا مراقبان، می‌توانید کارهای زیادی برای کمک به جرقه‌زدن ابراز خلاقیت در فرزندان خود انجام دهید. برای شروع می‌توانید برخی از این استراتژی‌ها را امتحان کنید:

• تشویق کودک به انجام فعالیت‌های هنری
• استرس نداشتن در هنگام شلوغ‌کاری کودک در خانه
• مقایسه‌نکردن هنر کودک با هنر خودتان یا افراد ماهر دیگر
• پذیرش طرح‌ها و ایده‌های کودکان بدون ارائه پیشنهاد برای تغییر
• به‌اشتراک‌گذاری داستان‌ها، آثار هنری، نمایشنامه‌ها و سایر پروژه‌های کودکان
• استقلال دادن به کودکان برای انتخاب اینکه چه کاری می‌خواهند انجام دهند و چگونه آن را انجام دهند
• تحسین کودک و مطرح‌کردن سؤالات خاصی در مورد آثار هنری آنها
• علاقه نشان‌دادن به فعالیت‌هایی که کودکان از آن لذت می‌برند‌

توصیه: مقاله معرفی کتاب پرورش خلاقیت در کودکان را مطالعه نمایید.

چرا خلاقیت برای رشد کودک مهم است؟

خلاقیت نقش مهمی در رشد کودک دارد و به رشد مهارت‌های عاطفی و مهارت‌های تفکر انتقادی کمک می‌کند.

کارشناسان دانشگاه مری ویل برخی از مزایای بالقوه خلاقیت در کودکان را به شکل زیر بیان می‌کنند:

• نمره هوش هیجانی بالاتر
• کاهش استرس
• فرصتی برای تمرین تفکر اصلی و عملی
• اجازه‌دادن به کودک برای کشف هویت خود

خلاقیت همچنین ممکن است به افزایش عزت‌نفس کودک کمک کند؛ به‌ویژه هنگامی که والدین، معلمان یا مراقبان بازخورد مثبتی در مورد آثار هنری کودکان یا سایر پروژه‌های خلاقانه او ارائه می‌دهند. هنرها و صنایع‌دستی، رنگ‌آمیزی، نقاشی و سایر فعالیت‌ها نیز می‌توانند رشد مهارت‌های حرکتی ظریف را تسریع کنند.

خلاقیت اولیه همچنین ممکن است به آشناکردن کودکان با مفاهیم تحصیلی نیز کمک کند. آزمایش می‌تواند کودکان را با روش‌های علمی آشنا کند و شمارش، مرتب‌سازی و ساختن الگوها می‌تواند به آشنایی کودک با مفاهیم ریاضی کمک کند.

بااین‌حال، یک مطالعه سال ۲۰۲۰ نشان داد که کودکان با نشانه‌های خلاقیت، در مقیاس‌های انطباق شخصی و آزمون‌های هوش نمرات بالاتری کسب کرده‌اند؛ که نشان می‌دهد خلاقیت ممکن است به برتری کودکان در هنگام یادگیری نیز کمک کند.

چه چیزی یک بچه را خلاق می‌کند؟

بیشتر بچه‌ها به دلیل کنجکاوی طبیعی، به طور طبیعی خلاق هستند.

کنجکاوی و میل به کشف جهان، کودکان را به استفاده از تخیل و مهارت‌های حل مسئله به روش‌های نوآورانه سوق می‌دهد، زیرا آنها متحیر می‌شوند که هر چیز چه‌کار می‌کند، چگونه کار می‌کند، یا چه چیزی شبیه به آن است.

می‌توانید به کودک فرصت‌های بیشتری بدهید تا عضلات خلاق خود را منعطف کند. تشویق خلاقیت کودک می‌تواند آنها را به امتحان راه جدیدی برای حل یک مشکل یا استفاده از یک اسباب‌بازی سوق دهد. حتی ممکن است الهام‌بخش یک پروژه هنری جدید، داستان، یا شیوه جدیدی از تفکر در مورد دنیای اطراف خود باشید.

نشانه‌های خلاقیت در کودکان

نشانه‌های خلاقیت در کودکان ممکن است با تفکر آزاد، تفکر نوآورانه، ابتکار و علاقه به چالش‌ها همراه باشد. این نشانه‌ها باعث می‌شوند کودکان توانمندی‌های خود را در ساخت‌وساز، هنر و حل مسائل نشان دهند. شناسایی این نشانه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا خلاقیت نقش اساسی در توسعه ذهنی و هوشی کودکان ایفا می‌کند. تشویق به این ویژگی‌ها نه‌تنها به رشد شخصیتی آنان کمک می‌کند؛ بلکه مهارت‌های لازم برای مواجهه با چالش‌های زندگی را نیز تقویت می‌کند.

نشانه‌های خلاقیت در کودکان می‌تواند در اقدامات، تفکر، و رفتارهای آنان ظاهر شود. برخی از نشانه‌های ممکن خلاقیت در کودکان عبارتند از:

تفکر آزاد و خودآگاه:

کودکان خلاق توانایی تفکر مستقل و خودآگاهی دارند. آنها قادرند بر اساس تجربیات و ایده‌های خود فکر کنند و نقدهای خود را بیان کنند.

پرداختن و علاقه به بازی‌های خلاقانه:

کودکان خلاق علاقه زیادی به بازی‌ها و فعالیت‌های خلاقانه دارند. این علاقه ممکن است شامل بازی‌های خلاق، ساخت‌وساز، نقاشی و هر فعالیتی باشد که نیاز به تخیل و ابتکار داشته باشد.

حل مسائل نوآورانه:

کودکان خلاق توانایی حل مسائل با استفاده از راهکارها و ایده‌های نوآورانه را دارند. آنها ممکن است مسائل را از زوایای مختلف مشاهده کرده و راه‌حل‌های خاص و نوآورانه ارائه دهند.

افکار و تجربیات غنی:

کودکان خلاق اغلب تجربیات گوناگون و غنی دارند. آنها به‌نحوی‌که ممکن است از الگوها و تکرارهای معمول خارج می‌شوند، جهان را بر اساس تجربیات فردی و منحصربه‌فرد خود تجربه می‌کنند.

علاقه به چالش‌ها:

کودکان خلاق علاقه زیادی به چالش‌ها و مواجهه با مسائل دشوار دارند. آنها از فرصت‌ها برای یادگیری و پیشرفت بهره‌مند می‌شوند.

توجه به جزئیات:

کودکان خلاق دقت زیادی به جزئیات و محیط اطراف خود دارند. آنها ممکن است به طور خاص به رنگ‌ها، شکل‌ها و ویژگی‌های جالب‌ توجه توجه کنند.

در نهایت، مهم است تا والدین و مربیان به‌دقت به رفتارها و علایق کودکان خود توجه کنند تا نشانه‌های خلاقیت در کودکان را شناسایی و تشویق کنند و محیط حاکم بر آنها را برای رشد و تقویت خلاقیت ارتقا دهند.

خلاصه مطلب

بیایید تمام آنچه که موردنیاز است خلاصه کنیم؛

خلاقیت ممکن است به کودک شما در بسیاری از جنبه‌های رشد کمک کند، مانند:

• معرفی مفاهیم اولیه تحصیلی
• توسعه روش‌های جدید تفکر
• EQ
• کمک به استرس

به‌عنوان والدین، می‌توانید چندین قدم برای کمک به تشویق خلاقیت بردارید. این قدم‌ها می‌توانند شامل ایجاد محیط خانه برای خلاقیت بیشتر با موارد زیر باشند:

• استرس نداشتن بر سر شلوغی‌ها
• ستایش کارهای کودک
• نشان‌دادن اشتیاق به تلاش‌های خلاقانه کودکان

همچنین می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• ارائه مدل‌ها و لوازم هنری
• تشویق نقش‌آفرینی و بازی تخیلی
• شرکت در فعالیت‌های مشترک با کودکان

منابع:

https://www.psychologytoday.com/us/basics/creativity

https://www.creativelive.com/blog/what-is-creativity/

https://psychcentral.com/health/ways-to-support-your-childs-creativity