ترس کودک از غریبه‌ها

بیشتر والدین این جمله را از کودکی به فرزند خود می‌گویند: «با غریبه‌ها صحبت نکن». این‌گونه جملات باعث ایجاد ترس از غریبه‌ها در بسیاری از کودکان می‌شود. اما آیا همه غریبه‌ها بد هستند؟ مرز افراد غریبه و آشنا کجاست؟ 

گاهی اوقات این ایده خوبی است که بچه‌ها با غریبه‌ها صحبت کنند. مثلا اگر گم شوند و به کمک نیاز داشته باشند فقط یک غریبه می‌تواند به آن‌ها کمک کند. بنابراین، بهتر است به جای قانون‌گذاری، به بچه‌ها یاد بدهید چه زمانی صحبت با غریبه‌ها خوب است و چه زمانی نه.  

در این مقاله ضمن توضیح دلایل ترس کودک از غریبه‌ها، شیوه‌های بروز ترس، بایدها و نبایدهای برخورد با کودک ترسیده و راهکارهای اجرایی برای مقابله با ترس را بررسی خواهیم کرد.

عوامل موثر شکل‌گیری ترس از افراد ناآشنا در کودک

اضطراب کودک در برابر غریبه‌ها با گریه کردن هنگام نزدیک شدن به افراد ناآشنا خود را نشان می‌دهد. ترس از غریبه‌ها معمولا از حدود ۸ تا ۹ ماهگی شروع می‌شود و تا ۲ سالگی ادامه پیدا می‌کند. مدت و شدت اضطراب در بین کودکان با یکدیگر بسیار متفاوت است.

برخی از نوزادان و کودکان خردسال در سن معینی یکی از والدین بر دیگری ترجیح می‌دهند و حتی ممکن است ناگهان پدربزرگ و مادربزرگ برای آن‌ها غریبه به‌نظر برسند. 

نحوه آموزش برخورد با افراد غریبه

وقتی بچه‌هایتان با شما بیرون هستند، خوب است به آن‌ها اجازه دهید سلام کنند و با افراد جدید صحبت کنند. در این شرایط شما مراقب وضعیت هستید و از آن‌ها محافظت خواهید کرد.

اما اگر فرزند شما تنها باشد و غریبه‌ای به او نزدیک شود، داستان متفاوت است. به فرزندان خود بگویید که اگر غریبه‌ای به او نزدیک شد و پیشنهادی مثل خوراکی یا اسباب‌بازی را به او داد یا اینکه برای کاری (مثل کمک به یافتن سگ گمشده) کمک خواست باید کنار بروند و فریاد بزنند “نه!” و بلافاصله از او دور شوند. یا اگر کسی (چه غریبه، چه عضوی از خانواده یا دوست) سعی کند به بخش‌های خصوصی بدن او دست بزند یا از فرزندتان بخواهد که بخش‌هایی از بدن او را لمس کند، باید فریاد بکشد.

در این شرایط فرزند شما باید به شما یا بزرگسال مورد اعتماد دیگری (مانند یک معلم یا مربی مهدکودک) بگوید که چه اتفاقی افتاده است.

بیشتر بچه‌ها احتمالاً نسبت به غریبه‌هایی که ظاهر بدی دارند یا به نوعی ترسناک به نظر می‌رسند، محتاط هستند. اما لازم است به آن‌ها بگویید که بیشتر افراد سودجو ظاهری منظم و آراسته با رفتاری مثبت و جذاب دارند. بنابراین، به جای قضاوت کردن یک شخص از روی ظاهر، به بچه‌ها بیاموزید که مردم را با اعمالشان قضاوت کنند.

همچنین به آن‌ها بگویید که به غریزه‌شان اعتماد کنند. به آن‌ها بیاموزید که اگر احساس بدی نسبت به کسی دارند یا در یک موقعیت احساس خوبی ندارند باید فورا از آن موقعیت فرار کنند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع ترس در کودکان و نحوه ابراز آن‌ها

در این شرایطی کودکان باید چه کاری انجام دهند؟

اول، آن‌ها باید سعی کنند فردی را با لباس فرم پیدا کنند، مانند یک افسر پلیس، نگهبان یا کارمند فروشگاه. اگر افراد یونیفرم‌پوش در اطراف آن‌ها نبودند، به دنبال پدربزرگ‌ها، مادربزرگ‌ها، زنان و افرادی باشند که بچه دارند و ممکن است بتوانند کمک کنند.

دوباره در مورد غرایز به آن‌ها یادآوری کنید: اگر نسبت به شخص خاصی احساس خوبی ندارند، باید به شخص مورد اعتمادی نزدیک شوند.

شیوه‌های بروز ترس از افراد ناآشنا در کودک

کودکانی که ترس از غریبه دارند، در حضور افراد ناآشنا مانند پرستار بچه جدید یا حتی اعضای خانواده که اغلب آن‌ها را نمی‌بینند، مضطرب می‌شوند. مانند سایر انواع اضطراب در کودکان، در این شرایط احساس نگرانی و ترس می‌کنند. آن‌ها ممکن است به دلیل سن کم خود برای بیان احساسات مشکل داشته باشند.

نوزادان و کودکان علائم متفاوتی از اضطراب نسبت به غریبه را از خود نشان می‌دهند. به عنوان مثال، برخی از کودکان ساکت‌تر و گوشه‌گیرتر می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است ترس خود را از طریق گریه و چسبیدن به والدین ابراز کنند. خلق و خو و شخصیت فرزند شما بر نحوه نشان دادن اضطراب او نسبت به غریبه‌ها تأثیرگذار است.

علائم رایج اضطراب ترس از غریبه‌ها در نوزادان و کودکان نوپا

• گریه
• تحریک‌پذیری یا بی‌قراری
• بداخلاقی
• ساکت یا خجالتی به نظر می‌رسند
• اجتناب از تماس چشمی
• فرار یا مخفی شدن
• چسبیدن به والدین یا سایر مراقبان 

بیشتر بخوانید: ترس در نوزادان و نشانه‌هایی که باید به آن‌ها توجه کرد

ترس از غریبه‌ها یا اضطراب اجتماعی

بیشتر کودکان در سنین ۶ ماهگی تا ۳ سالگی نشانه‌هایی از اضطراب نسبت به غریبه‌ها را نشان می‌دهند. پس از ۳ سالگی، اکثر کودکان در کنار افرادی غیر از مراقبان اصلی خود احساس راحتی بیشتری می‌کنند. با این حال، در برخی موارد کودکان ممکن است همچنان علائم اضطراب غریبه را نشان دهند که ممکن است نشانه‌ای از اختلال اضطراب اجتماعی باشد.

علائم نشان‌دهنده اضطراب اجتماعی در کودکان

• ترس از موقعیت‌های اجتماعی که در آن کودک در بین غریبه‌ها یا مورد توجه دیگران قرار می‌گیرد. (مانند صحبت کردن در جمع)
• کودک نگران است که در مقابل غریبه‌ها شرمنده یا تحقیر شود.
• هنگامی که کودک در معرض موقعیت اجتماعی قرار می گیرد، اضطراب قابل توجه و احتمالاً علائم حمله پانیک (مانند ضربان قلب، مشکل در تنفس، تعریق و حالت تهوع) را تجربه می‌کند.
• کودک یا از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کند یا از آن‌ها عبور می‌کند اما پریشانی قابل توجهی را تجربه می‌کند.
• اضطراب کودک با روال عادی، توانایی رفتن به مدرسه یا در حفظ روابط او تداخل دارد.
• این اضطراب حداقل به مدت ۶ ماه ادامه پیدا می‌کند.

بایدها و نبایدهای برخورد با کودک ترسیده

در برخورد با کودک ترسیده بهتر است نکاتی را به‌عنوان بایدها و نبایدها رعایت کنید:

سعی نکنید اضطراب را از بین ببرید

هیچ پدر و مادری نمی‌خواهد فرزندش را ناراضی ببیند اما بهترین راه برای کمک به کودکان برای غلبه بر اضطراب و ترس از غریبه‌ها، تلاش برای از بین بردن منبع آن نیست. در عوض، می‌توانید به آن‌ها یاد بدهید که چگونه اضطراب خود را مدیریت کنند و تا آنجا که می‌توانند عملکرد خوبی داشته باشند، حتی زمانی که عصبی هستند. با این کار نگرانی به مرور زمان کاهش می‌یابد.

از چیزهایی که فرزندتان را مضطرب می کند اجتناب نکنید

دوری کردن کودکان از چیزهایی که از آن‌ها می‌ترسند ممکن است در کوتاه‌مدت احساس بهتری در آن‌ها ایجاد کند. اما در بلند مدت باعث تقویت اضطراب می‌شود. به عنوان مثال، اگر کودک شما در موقعیت ناخوشایندی باشد و شروع به گریه کند؛ در صورت خارج کردن فرزندتان از آن موقعیت کودک شما مکانیسم مقابله مناسبی را یاد نمی‌گیرد و هیچ‌گاه نمی‌تواند با ترس خود مبارزه کند.

بنابراین، اگر کودکی از رفتن به دکتر می‌ترسد زیرا قرار است واکسن بزند، لازم نیست این ترس‌ها را کم اهمیت جلوه دهید، در عین حال نباید آن‌ها را تقویت کنید. 

در عوض، می‌توانید به اضطراب و احساس فرزندتان گوش کنید و با او همراهی کنید. به آن‌ها کمک کنید بفهمند درباره چه چیزی مضطرب هستند و تشویقشان کنید تا با ترس‌هایشان روبرو شوند. این مفهوم را به فرزند خود منتقل کنید که «می‌دانم می‌ترسی و این اشکالی ندارد. من اینجا هستم و می‌خواهم به شما کمک کنم تا از این مشکل عبور کنی.»

در مورد منبع اصلی سوال نپرسید

فرزندتان را تشویق کنید تا در مورد احساساتش صحبت کند، اما سعی کنید سوالات اصلی نپرسید: «آیا در مورد امتحان مضطرب هستی؟ یا آیا نگران نمایشگاه هستی؟» در عوض، برای جلوگیری از دامن زدن به اضطراب، این‌گونه سوال بپرسید: «در مورد نمایشگاه چه احساسی داری؟»

قول‌هایی ندهید که نمی‌توانید به آن‌ها عمل کنید

شما نمی‌توانید به کودک قول دهید که ترس او بی اساس است؛ اینکه در یک امتحان مردود نمی‌شود یا اینکه کودک دیگری در یک مهمانی به او نمی‌خندد. اما می‌توانید این اطمینان را به کودک خود بدهید که به اندازه کافی خوب خواهند بود و می‌تواند اضطراب خود را مدیریت کنند. همچنین می‌توانید به آن‌ها بگویید که ضمن مواجهه با نگرانی‌هایشان، سطح اضطراب به مرور زمان کاهش می‌یابد. این کار به کودک شما این اطمینان را می‌دهد که انتظارات شما منطقی است و از او نمی‌خواهید کاری فراتر از توانایی‌هایش انجام دهد.

مراقب زبان بدن خود باشید

مراقب زبان بدن خود باشید. به عنوان مثال، اگر فرزند شما تجربه منفی با سگ همسایه داشته است. دفعه بعد که شما و فرزندتان در کنار یک سگ قرار می‌گیرید، ممکن است در مورد اینکه فرزندتان چگونه رفتار می‌کند، نگران باشید. حتی اگر چیزی را بیان نکنید، زبان بدن شما ممکن است نگرانی‌های شما را آشکار کند و این تصور را به فرزندتان بدهد که باید از آن بترسد.

فرزندتان را تشویق کنید تا اضطراب خود را تحمل کند

اجازه دهید فرزندتان بداند که برای تحمل اضطراب ارزش زیادی قائل هستید. فرزندتان را تشویق کنید تا در زندگی مشارکت کند و اجازه دهید اضطراب مسیر طبیعی خود را طی کند. این فرآیند «منحنی عادت» نامیده می‌شود. بدان معنی است که با مواجهه کودک با عامل استرس‌زا، اضطراب به مرور زمان کاهش پیدا می‌کند. اضطراب ممکن است به صفر نرسد یا ممکن است به‌‌همان سرعتی که شما دوست دارید کاهش پیدا نکند، اما فقط از طریق رویارویی با ترس می‌توان بر آن غلبه کرد.

دوره پیش بینی را کوتاه نگه دارید

وقتی از چیزی می‌ترسیم، چالش برانگیزترین زمان قبل از انجام آن است. با کاهش دوره پیش‌بینی، از مضطرب شدن کودک در مورد آن برای مدت طولانی جلوگیری کنید. به عنوان مثال، اگر کودکی نگران رفتن به دندانپزشکی است، لازم نیست ساعت‌ها قبل از رفتن در مورد آن صحبت کنید. سعی کنید این دوره را به حداقل برسانید.

در مورد سناریوهای بدتر با کودک صحبت کنید

گاهی اوقات صحبت در مورد اینکه اگر ترس کودک از غریبه‌ها محقق شود چه اتفاقی می‌افتد به او کمک می‌کند. به عنوان مثال، کودکی که نگران جدایی از والدین خود است ممکن است نگران این باشد که اگر والدینی برای بردن آن‌ها نیایند چه اتفاقی می‌افتد. با کودک صحبت کنید که در بدترین حالت ممکن است چه اتفاقی بیفتد. از فرزندتان بپرسید: «اگر مادر در پایان تمرین فوتبال نیاید، چه کار می‌کنی؟» «خب، من به مربی می‌گویم که مادرم اینجا نیست.» فکر می‌کنی مربی چه کاری انجام دهد؟ «او به مامانم زنگ می‌زد یا با من منتظر می‌ماند.»

هر سناریوی ممکن را با فرزندتان مرور کنید و برای کنار آمدن با موقعیت، پاسخ‌های موثری ارایه دهید. اگر فرزندتان نمی‌تواند راه‌حلی برای خودش بیاورد، می‌توانید به او گزینه‌هایی بدهید و از او بخواهید که انتخاب کند.

بیشتر بخوانید: ترس کودک از موجودات خیالی + بایدها و نبایدهای برخورد با کودک

روش‌های سالم مدیریت اضطراب را اجرا کنید

با اجازه دادن به فرزندان خود برای مشاهده نحوه مقابله شما با اضطراب، می‌توانید به آن‌ها در مدیریت آن کمک کنید. به عنوان مثال، اگر مدام شکایت کنید او متوجه می‌شود که نمی‌توانید استرس یا اضطراب را کنترل کنید. کودکان باید بشنوند یا شاهد باشند که شما به طور منطقی با استرس و نگرانی برخورد می‌کنید. آن را بپذیرند و از پشت سر گذاشتن آن احساس خوبی داشته باشید.

آنچه والدین باید به اطرافیان بیاموزند

با کودک ارتباط برقرار کنید. هنگامی که نوزاد با مراقب اصلی خود (والدین یا پرستار) ارتباط برقرار می‌کند، نسبت به او احساس دلبستگی پیدا خواهد کرد که به آن‌ها احساس امنیت و راحتی می‌دهد. داشتن دلبستگی سالم برای مهارت‌های اجتماعی و رشد کودک مهم است.

• هنگامی که کودک با افراد جدید و اطرافیان شما ملاقات می‌کند، تماس فیزیکی خود با کودک را حفظ کنید. هنگام ملاقات با چهره های جدید، دست آن‌ها را بگیرید یا از آن‌ها بخواهید روی بغل شما بنشینند.
• از اطرافیان بخواهید بدون اجازه کودکان را لمس نکنند یا آن‌ها را نبوسند.
• هنگام ملاقات با افراد جدید، آرام بمانید و به گرمی با فرد جدید احوال‌پرسی کنید تا الگوی خوبی باشید. از دیگران بخواهید زیاد به کودک شما نزدیک نشوند. 
• در صورت امکان، کودکان را با افراد جدید در خانه یا در مکانی که با آن آشنایی دارند، ملاقات کنید. برای مثال از اطرافیان بخواهید برای دیدن کودک به خانه شما بیایند. به‌جای اینکه شما به خانه آن‌ها بروید.
• اگر قرار است کودک را به مکان جدیدی مانند مهدکودک ببرید، قبل از اینکه او را در آنجا رها کنید چند بار با او به آنجا بروید تا به آن‌ها کمک کنید تا با محیط آشنا شوند. از مربیان مهد بخواهید که با رفتار مهربان و اسباب‌بازی‌های جذاب با کودک شما ارتباط برقرار کنند.
• سعی کنید در حالی که کودک با افراد جدیدی آشنا می‌شود، بازی کنید. به فرد جدید اسباب‌بازی بدهید تا در هنگام ملاقات با او بازی کند یا از او دعوت کنید تا در یک بازی شرکت کند. همچنین می‌توانید از افراد جدید در انجام فعالیت‌های روزانه مانند خواندن داستان قبل از خواب برای نوزاد کمک بگیرید.
• اگر کودک شما به اندازه کافی بزرگ است که بفهمد، سعی کنید او را برای ملاقات با افراد جدید آماده کنید. بگویید، “امروز قرار است با دوستم ملاقات کنیم.” فرزند شما می‌تواند برنامه‌ریزی کند تا به فرد جدید هدیه بدهد یا از او سؤالی بپرسد تا جلسه راحت‌تر پیش برود.
• از چت تصویری استفاده کنید! اگرچه ممکن است این روش اصلی ملاقات کودکان با افراد جدید نباشد ولی برای آمادگی کودکان مفید خواهد بود. تا جایی که حتی نوزادان ۸ ماهه می‌توانند نحوه تعامل از طریق ویدئو را درک کنند.

راهکارهای اجرایی برای رفع ترس کودک

در صورت امکان، بهتر است همه چیز را آهسته پیش ببرید و به کودک خود فرصت دهید تا خود را با موقعیت جدید سازگار کند.

ایجاد ارتباط مثبت

قبل از اینکه فرزندتان با یک فرد جدید ملاقات کند، درباره فرد جدید به شیوه‌ای مثبت صحبت کنید.

می‌توانید تصاویر آن‌ها را در تلفن همراه خود به فرزندتان نشان دهید و داستان‌های مثبتی را که در مورد این شخص در زندگی خود دارید بگویید. این کار به فرزند شما کمک می‌کند قبل از ملاقات با فرد جدید ارتباط مثبتی با او داشته باشد.

به آن‌ها بگویید چه انتظاری داشته باشند

فرزند خود را برای موقعیت جدید آماده کنید. برای مثال به او بگویید:

• پسر عموی شما هم مثل من موهای قهوه‌ای دارد.
• خانه او بوی گل رز می‌دهد.
• در مطب دکتر، او از شما می‌خواهد که روی یک صندلی بلند بنشینید.

آگاه کردن فرد جدید

می‌توانید به فرد جدید بگویید که فرزند شما در مورد چهره‌های جدید اضطراب دارد. به آن‌ها یادآوری کنید که به‌آرامی با کودک شما ارتباط برقرار کند و به او فضای کافی بدهد.

کاهش اضطراب

هنگامی که در حال معرفی یک فرد جدید به فرزندتان هستید و می‌خواهید همه چیز به خوبی پیش برود، بدون هیچ‌گونه اضطرابی این کار را انجام دهید. شواهد نشان می‌دهد که کودکان می‌توانند احساسات اطرافیان خود را به‌خوبی درک کنند. بهتر است سعی کنید آرام بمانید و اضطراب خود را تحت کنترل داشته باشید.

ملاقات در مکان‌های آشنا

هنگام ملاقات با افراد جدید، سعی کنید در مکان‌هایی باشید که برای کودک شما آشنا است. چرا که کودک احساس راحتی بیشتری خواهد داشت. اگر کودک شما کمی بزرگتر است، جایی مانند پارک یا رستوران مورد علاقه آن‌ها نیز می‌تواند گزینه مناسبی باشد.

ایجاد اطمینان

راه‌های زیادی برای نشان دادن احساس امنیت به کودک و صحبت در مورد اضطراب وجود دارد، مانند صحبت کردن با صدایی آرام و استفاده از جملات اطمینان‌بخش.

می‌توانید از جملاتی مانند این استفاده کنید: سارا پشت در است. بیا با هم چند نفس عمیق بکشیم، سپس برویم سلام کنیم. اشکالی ندارد که چند دقیقه بگذرد و کم‌کم با او آشنا شوی. من گاهی اوقات در مورد افراد جدید مضطرب می‌شوم. من به تو افتخار می‌کنم که اینقدر شجاع هستی.

قرار گرفتن در یک سطح (به معنای واقعی کلمه)

اگر در خانه هستید، بهتر است که همه افراد روی زمین بنشینند تا همه هم‌قد کودک شما شوند. سپس می‌توانید با هم فعالیت‌های مورد علاقه کودک را انجام دهید برای مثال رنگ آمیزی را با هم امتحان کنید، با اسباب‌بازی مورد علاقه فرزندتان بازی کنید یا فقط کمی دور هم بنشینید و صحبت کنید.

انجام بازی موازی

اگر فرزندتان نمی‌خواهد تعامل داشته باشد، می‌توانید ببینید که آیا می‌توانید او را به بازی کردن تشویق کنید. ممکن است فرزند شما در حال بازی با اسباب‌بازی‌اش باشد و غریبه در همان اتاق روی زمین رنگ‌آمیزی کند تا احساس اعتماد ایجاد شود. 

سخن پایانی

ترس از غریبه‌ها برای کودکان ۶ ماه تا ۳ ساله از جمله ترس‌های رایج است که به مرور زمان کاهش پیدا می‌کند.

کودکان در این سن ممکن است نسبت به افراد مختلف از افراد ناآشنا یا حتی مادربزرگ و پدربزرگ و سایر اشخاصی که کمتر آن‌ها را می‌بیند، احساس اضطراب داشته باشند. 

والدین به‌عنوان نزدیک‌ترین افراد به کودک می‌توانند موقعیت‌هایی که کودک ممکن است در آن‌ها احساس اضطراب کنند را به حداقل برسانند و نحوه برخورد با غریبه‌ها را به کودکان آموزش بدهند.