صفر تا صد ارتقای مهارت های اجتماعی در کودکان + راهکارهای اجرایی

ارتقای مهارت های اجتماعی در کودکان یکی از جنبه‌های حیاتی توسعه و رشد کودکان است که تأثیر مهمی بر زندگی شخصی و اجتماعی آن‌ها دارد. این مهارت‌ها، از توانایی برقراری ارتباط موثر با دیگران گرفته تا توانایی مدیریت احساسات و حل تعارض‌ها، نقش به‌سزایی در رفتارهای اجتماعی دارند. در این مقاله به بررسی مهمترین مهارت‌های اجتماعی در کودکان پرداخته و روش‌هایی را که می‌توانند به ارتقای این مهارت‌ها کمک کنند بررسی خواهیم کرد. این مقاله به والدین، مربیان و افرادی که با کودکان کار می‌کنند کمک می‌کند تا در تقویت و بهبود مهارت‌های اجتماعی در کودکان اقدامات بهتری داشته باشند.

تعریف مهارت های اجتماعی در کودکان

مهارت‌های اجتماعی در کودکان به مجموعه‌ای از توانایی‌ها و مهارت‌هایی اشاره دارد که به آن‌ها کمک می‌کند تا در تعامل و ارتباط با دیگران به طور موثر و موفق عمل کنند. این مهارت‌ها شامل توانایی‌هایی مانند ارتباطات کلامی و غیرکلامی، درک و تفسیر احساسات دیگران، حل تعارض، همکاری، تعامل مثبت و مناسب با محیط اجتماعی و مدیریت خود و احساساتشان است.

مهارت‌های اجتماعی در کودکان بر اساس سن، تجربه و محیط زندگی آن‌ها تغییر می‌کند. به طور کلی، این مهارت‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا با دیگران برخورد مناسبی داشته باشند، ارتباطات دوستانه برقرار کنند، مشکلات و تعارضات را حل کنند، احساسات خود و دیگران را درک کنند و در موقعیت‌های مختلف، مثل مدرسه، بازی‌ و خانواده بهترین عملکرد را داشته باشند.

ضرورت آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان

رشد مهارت اجتماعی در کودک بواسطه آموزش آن بسیار حیاتی است. این آموزش نه تنها به آن‌ها کمک می‌کند تا در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی مختلف بهتر عمل کنند، بلکه به افزایش اعتماد به نفس، کاهش تنش‌ها‌ و ارتقای کیفیت روابط‌شان کمک می‌کند. در کل، مهارت‌های اجتماعی در کودکان باعث بهبود زندگی آن‌ها در بسیاری از جنبه‌ها می‌شود. در ادامه به برخی از فواید این مهارت‌ها برای کودکان اشاره می‌کنیم:

نتایج بهتر در مدرسه:

کودکانی که مهارت‌های اجتماعی بالاتری دارند، به طور کلی در محیط مدرسه عملکرد بهتری دارند. آن‌ها معمولا در همکاری و ارتباط با همکلاسی‌ها و معلمان موفق‌تر هستند و به راحتی در فعالیت‌های گروهی شرکت می‌کنند. طی یک تحقیق، محققان دانشگاه دوک و پن استیت دریافتند کودکانی که در سن پنج سالگی در اشتراک‌گذاری، گوش‌دادن، همکاری و پیروی از قوانین بهتر عمل می‌کنند، بیشتر به دانشگاه می‌روند. همچنین احتمال بیشتری داشت که تا سن ۲۵ سالگی به صورت تمام‌وقت مشغول به کار شوند.

موفقیت بیشتر:

بر اساس مطالعه‌ای که در مجله آمریکایی سلامت عمومی منتشر شده، نشان داده شده است که کودکانی که در مهارت‌های اجتماعی ماهر هستند، احتمال بیشتری برای دستیابی به موفقیت در زندگی دارند. آن‌ها معمولا توانایی بیشتری در مدیریت روابط، حل مسائل و پیروی از قوانین و دستورالعمل‌ها دارند که این امر باعث می‌شود که موفقیت‌های بیشتری در مسیر زندگی خود داشته باشند.

دوستی‌های قوی‌تر:

کودکانی که مهارت‌های اجتماعی قوی دارند، معمولا دوستان بیشتری دارند و روابط دوستانه‌تری را تجربه می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که دوستی‌های دوران کودکی برای سلامت روان کودکان مفید است این ارتباطات دوستانه می‌توانند به کودکان در توسعه مهارت‌های اجتماعی پیشرفته‌تر کمک کنند و به آن‌ها امکاناتی برای تمرین در موقعیت‌های مختلف فراهم کنند.

کاهش استرس:

محققان دریافته‌اند که کودکان پس از یادگیری مهارت‌های اجتماعی جدید، کاهش کورتیزول (هورمونی که در موقعیت‌های استرس‌زا ترشح می‌شود) را تجربه کردند. مهارت‌های اجتماعی به کودکان کمک می‌کنند تا بهترین راه‌حل‌ها را برای مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا پیدا کنند و از راه‌های مناسبی برای مدیریت استرس استفاده کنند. این مهارت‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساس امنیت و اعتماد به نفس بیشتری داشته باشند و استرس‌های زندگی را بهتر کنترل کنند. به عنوان مثال، کودکانی که مهارت‌های اجتماعی قوی‌تری دارند، معمولا در مواقع استرس‌زا مثل امتحانات مدرسه یا مسابقات ورزشی، بهترین راه‌حل‌ها را برای مدیریت استرس پیدا می‌کنند.

خلاقیت و حل مسائل:

 مهارت‌های اجتماعی به کودکان کمک می‌کنند تا در موقعیت‌های مختلفی که با آن روبرو می‌شوند، مهارت‌های حل مسائل و خلاقیت خود را به کار بگیرند. این امر باعث می‌شود که آن‌ها بهترین راه‌حل‌ها را برای مسائل مختلف پیدا کرده و به طور کلی خلاقیت و تفکر پیچیده‌تری را نشان دهند. به عنوان مثال، کودکان با مهارت‌های اجتماعی بیشتر ممکن است در مواقعی که با مشکلات اجتماعی یا رفتارهای ناپسند دیگران مواجه می‌شوند، بهترین راه‌حل‌ها را برای حل این مسائل پیدا کنند و به دیگران کمک کنند تا بهترین نتایج را در این مواقع بدست آورند.

مهمترین مهارت های اجتماعی در کودکان

مهمترین مهارت‌های اجتماعی در کودکان که باید تقویت شوند عبارتند از:

۱. مهارت سهیم‌شدن با دیگران

مهارت سهیم‌شدن با دیگران بخشی ضروری از تعاملات اجتماعی روزانه است. این مهارت به کودکان آموزش می‌دهد که در مواقع مختلف، از جمله بازی، کار و فعالیت‌های گروهی، بتوانند به صورت متقابل و مسئولانه با دیگران همکاری کنند و منابع مشترک را به اشتراک بگذارند.این بدان معنا نیست که اینکار آسان است! آموختن مهارت سهیم‌شدن با دیگران برای کودکان خردسال امری دشوار است.

کودکان نوپا، پیش‌دبستانی و دبستانی برای کسب این مهارت دوران سختی را سپری می‌کنند، زیرا آنها در مقایسه با نیازهای دیگران، بیشتر بر نیازها و خواسته‌های خود متمرکز هستند که این نیز طبیعی است؛ چراکه این احساس که چیزی متعلق به آنهاست، معمولا بسیار قوی‌تر از تمایل آنها برای راضی‌کردن دیگران است.

۲. مهارت همکاری و کار گروهی کودک

مهارت همکاری با دیگران یکی از مهارت‌های اجتماعی مهم است که به کودکان آموزش داده می‌شود و آن‌ها را برای ارتباط مثبت و موفق با دیگران آماده می‌کند. این مهارت به کودکان آموزش می‌دهد که چگونه در یک تیم یا گروه، با دیگران همکاری کنند تا به دستاوردهای مشترک برسند.

مهارت همکاری با دیگران شامل اقداماتی مانند کمک‌کردن به دیگران، به اشتراک‌ گذاری منابع و اطلاعات‌ و پیروی از قوانین و مقررات گروهی است. به عبارت دیگر، کودکانی که این مهارت را یاد می‌گیرند، می‌توانند به عنوان یک عضو موثر در جمع‌ها و تیم‌ها به خوبی عمل کنند و در تلاش برای دستیابی به هدف مشترک تلاش کنند.

به عنوان مثال، در محیط‌های آموزشی مدارس، کودکان از طریق پروژه‌های گروهی تشویق می‌شوند که با همکاری با همسالان خود، مسائل را حل کرده و به دستاوردهای مشترک دست یابند.

۳. مهارت گوش‌دادن به دیگر کودکان

گوش‌دادن فعال یک مهارت بسیار مهم است که حتی برخی از بزرگسالان نیز به آن دست پیدا نمی‌کنند. این مهارت برای کودکان خردسال نیز چالش برانگیز است، اما تمرین گوش‌دادن فعال می‌تواند مهارت‌های زبانی و اجتماعی آنها را تقویت کند.

مهارت‌هایی که کودکان از طریق گوش‌دادن فعال تقویت می‌کنند، شامل موارد زیر می‌شود:

·        مدیریت تعاملات اجتماعی

·        پاسخ به سوالات

·        درک داستان‌ها

·        درک مطلب بهتر

·        درک ژست‌ها

همچنین، با تمرین گوش‌دادن فعال، کودکان متوجه می‌شوند که ارتباط سالم با دیگران چقدر مهم است و چگونه می‌توانند به دیگران با احترام گوش سپارند و به آنها پاسخ دهند.

۴. مهارت ایجاد ارتباط چشمی با دیگران

مهارت ایجاد ارتباط چشمی با دیگران نه تنها به کودکان کمک می‌کند تا ارتباطات موثر‌تری با دیگران برقرار کنند، بلکه به آن‌ها کمک می‌کند تا احساسات و نیازهای دیگران را بهتر درک کرده و در ارتباطات خود حساسیت بیشتری ایجاد کنند. از آنجا که ارتباطات غیرکلامی یک جزء مهم ارتباطات انسانی است، کودکان نیاز دارند تا از این مهارت به خوبی استفاده کنند.

با توانایی ایجاد ارتباط چشمی، آن‌ها می‌توانند توجه و تمرکز خود را به دیگران معطوف کرده و با نگاه‌ها و اشارات چشمی مختلف، احساسات و نیازهای دیگران را درک کنند و به آنها با حساسیت پاسخ دهند. این مهارت نه تنها به آن‌ها کمک می‌کند تا در ارتباطات خود موفق‌تر باشند، بلکه به ایجاد روابط مثبت‌تر با دیگران و درک بهتری از محیط اطراف خود نیز کمک می‌کند.

۵. مهارت دنبال کردن  دستور‌العمل‌های دیگران

مهارت پیروی از دستورالعمل‌های دیگران به کودکان کمک می‌کند تا در موقعیت‌های گروهی و اجتماعی، بهترین رفتار را انتخاب کرده و در مقابل سرپرستان، معلمان‌ والدین و هم‌گروهی‌هایشان احترام و فرمانبرداری داشته باشند. این مهارت نشان از توانایی کودکان در درک دستورات و راهنمایی‌های دیگران و اجرای آن‌ها به شکل دقیق و موثرست. با تمرین این مهارت، کودکان به تدریج یاد می‌گیرند که در موقعیت‌های گوناگون، مثل مدرسه، خانه، یا محیط‌های اجتماعی، چگونه بهترین واکنش را نشان دهند و از این طریق، روابط اجتماعی بهبود یابد.

۶. مهارت رعایت حریم خصوصی دیگران

یکی از مهارت‌های اجتماعی در کودکان که باید یاد بگیرند، رعایت حریم خصوصی دیگران است. این مهارت به آن‌ها کمک می‌کند تا مرزهای فردی و حریم شخصی دیگران را به‌خوبی درک کنند به آنها احترام بگذارند. آموزش این مفهوم به کودکان، به خصوص زمانی که آن‌ها در دوره‌های خردسالی هستند و اجتماعی‌ترین رفتارهایشان را در خانواده تجربه می‌کنند، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

برای برخی از کودکان، مفهوم حریم شخصی ممکن است مبهم باشد و احتمالا فکر کنند که همه از کارها یا ابرازهای محبت آنها خوشحال هستند. این مهارت به آن‌ها کمک می‌کند تا با دقت و محترمانه با مرزهای خصوصی دیگران برخورد کنند و از آن‌ها پاسخ مناسبی دریافت کنند. به عنوان والدین، می‌توانید با اجازه‌گرفتن از کودکان و شناسایی مرزها به آن‌ها کمک کنید تا احترام برای حریم شخصی خود و دیگران را نشان دهند. این آموزش به آن‌ها کمک می‌کند تا احساسات ناراحتی خود را به صراحت بیان کنند و به دیگران بیاموزند که به حریم شخصی آن‌ها احترام بگذارند. به این ترتیب، این مهارت باعث افزایش احساس راحتی و اطمینان در ارتباطات بین‌فردی می‌شود و روابط اجتماعی سالم‌تری را ترویج می‌دهد.

۷. حساسیت نسبت به نژادپرستی و جنسیت‌گرایی

احترام به تنوع یک مهارت اجتماعی بسیار مهم است که به کودکان کمک می‌کند تا از تفاوت‌ها و انواع مختلف مردم آگاهی پیدا کنند و این تفاوت‌ها را با احترام و توجه به ارزش‌های ذاتی فرد مقابل قبول کنند. این مهارت شامل شناخت و احترام به ارزش و منزلت ذاتی دیگران می‌شود. به عنوان مثال‌ وقتی کودکان با تفاوت‌هایی مانند جنسیت، گرایش جنسی، مذهب یا نژاد روبرو می‌شوند، باید قادر باشند این تفاوت‌ها را با احترام و فهم قبول کنند و به جایی برسند که بتوانند در مقابل همه افراد با احترام و اندیشه باز رفتار کنند.

برای تقویت این مهارت‌ والدین و مربیان می‌توانند با کودکان در مورد تفاوت‌ها و تنوع‌ افراد صحبت کنند و آنها را به درک و قبول تفاوت‌ها تشویق کنند. همچنین‌ وقتی کودکان سوالاتی در مورد تفاوت‌ها مطرح می‌کنند‌ والدین می‌توانند این فرصت را برای آموزش و یادگیری مشترک با کودکان خود بهره ببرند و آنها را در مسیری هدفمند به سمت درک و احترام به تنوع هدایت کنند.

۸. مهارت همدلی در کودکان

مهارت همدلی یکی از  مهمترین مهارت‌های اجتماعی در کودکان است که باید آموزش داده ‌شود. این مهارت به کودکان کمک می‌کند تا با احساسات دیگران همدلی نشان دهند و نیازها و گفته‌ههای آنها را درک کنند. همچنین، این مهارت به آنها می‌آموزد که با دیگران با احترام برخورد کنند و به آنها کمک کنند.

مهارت همدلی شامل درک احساسات دیگران و ابراز نگرانی برای دیگران است. کودکان باید بتوانند احساسات دیگران را درک کنند و با آنها همدلی نشان دهند. این شامل شناخت احساسات مثبت و منفی دیگران می‌شود. آنها باید بتوانند احساساتی مانند ناراحتی، ترس‌ و خوشحالی دیگران را درک کرده و با رفتارها و کلام خود نشان دهند که مراقبت و نگرانی دارند.

۹. مهارت استفاده از دنیای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی

امروزه توانایی استفاده از امکانات و فناوری‌های جدید یکی از مهارت های اجتماعی در کودکان است که نیاز بسیار مهمی است و البته نکات ریز و درشت زیادی هم به همراه دارد. با توجه به روند رشد فناوری و فضای مجازی، کودکان نیاز دارند تا مهارت‌هایی مانند استفاده از اینترنت، مدیریت زمان، ایمنی در فضای آنلاین و تشخیص اطلاعات صحیح و نادرست را یاد بگیرند. استفاده موثر از دنیای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی به کودکان کمک می‌کند تا:

·        مهارت‌های ارتباطی آنها تقویت شود.

·        توانایی همکاری و همفکری بیشتر شود.

·        مهارت‌های مدیریت زمان را یاد بگیرند.

·        از امکانات و فرصت‌های آموزشی آنلاین بهره‌مند شوند.

مهارت استفاده از دنیای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی به کودکان کمک می‌کند تا با فضای دیجیتالی که در آن زندگی می‌کنند، به خوبی ارتباط برقرار کنند و از فرصت‌هایی که این فضا ارائه می‌دهد بهره‌مند شوند. با این وجود، آموزش به کودکان برای استفاده مسئولانه و ایمن از این فضاها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

والدین و مربیان باید کودکان را در مورد مخاطرات موجود در فضای مجازی آگاه کنند و آنها را به شیوه‌های ایمن و مسئولانه‌ای از استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی آموزش دهند.

۱۰. مهارت رعایت ادب و آداب اجتماعی

آموزش آداب و احترام به کودکان از مسائل مهمی است که به آن‌ها کمک می‌کند تا در مواقع مختلف و در ارتباط با دیگران، رفتاری مودبانه و محترمانه داشته باشند. برخی از کودکان ممکن است به دلایل مختلفی مانند عدم آشنایی با این آداب یا ناشی از فضای خانوادگی خود، رفتارهایی ناپسند از خود به نمایش بگذارند. بنابراین، آموزش به کودکان که چگونه با احترام به دیگران رفتار کنند و آداب مورد نیاز در مواقع مختلف را رعایت کنند، امری حیاتی است.

مهارت رعایت ادب و آداب اجتماعی شامل استفاده از کلماتی مانند “لطفا” و “متشکرم” است که نشان از احترام و توجه به دیگران دارد. به عنوان مثال، به کودکان آموزش داده می‌شود که در مواقعی که خدماتی از دیگران دریافت می‌کنند، از این کلمات استفاده کنند. همچنین، آنها می‌آموزند که در مکالمات خود با دیگران، از اصطلاحات و عبارات مودبانه استفاده کنند و از طریق این رفتارها، احترام و توجه به دیگران را نشان دهند.

به عنوان والدین و مربیان، می‌توانیم با نشان‌دادن این رفتارهای مودبانه و احترام‌آمیز در ارتباط با کودکان خود، به آنها الگوی مناسبی ارائه دهیم. این به کودکان کمک می‌کند تا الگوهای صحیح رفتاری را درک کنند و در زندگی خود به آنها پایبند باشند.

نکات مهم در ارتقای مهارت های اجتماعی کودکان

برای ارتقای مهارت‌ اجتماعی کودکان، برخی از نکات مهم به شرح زیر هستند:

·        به عنوان والدین یا مربیان، بهتر است در رفتارهای اجتماعی مثبت الگوی کودکان باشید تا آنها از رفتارهای شما الهام بگیرند.

·        کودکان را به برقراری ارتباط با دیگران، نظیر بازی با همسالان، مشارکت در فعالیت‌های گروهی و شرکت در فعالیت‌های جمعی تشویق کنید.

·        مهارت‌های ارتباطی مانند گوش‌دادن فعال، توانایی بیان احساسات، حل تعارض و توانایی اظهار نظر را به کودکان بیاموزید تا بتوانند ارتباطات بهتری برقرار کنند.

·        کودکان را به‌طور مداوم به انجام این مهارت‌ها، از جمله در محیط خانواده، مدرسه و فضاهای اجتماعی، تشویق کنید. چراکه این کار می‌تواند بهبود قابل توجهی در مهارت‌های اجتماعی آن‌ها داشته باشد.

·        کودکان باید آموزش داده شوند که با احترام به تفاوت‌ها و نظرات دیگران برخورد کنند و درک کنند که تنوع فرهنگی و اجتماعی چیزی است که باید محترمانه قبول شود.

·        آموزش کنترل خشم و احساساتشان به کودکان، از جمله یادگیری راه‌های صحیح برای بیان احساسات و مدیریت استرس، بهبود مهارت‌های اجتماعی آن‌ها را تسهیل می‌کند.

·        تشویق کودکان به همکاری و مشارکت در فعالیت‌ها و پروژه‌های گروهی، از جمله راه‌هایی است که می‌تواند مهارت‌های اجتماعی آن‌ها را بهبود بخشد.

جمع‌بندی:

در نهایت، می‌توان گفت که ارتقای مهارت‌ اجتماعی در کودکان بسیار ارزشمند است و توانایی‌هایی که در این زمینه پیدا می‌کنند، تاثیر مهمی بر زندگی آینده آن‌ها خواهد داشت. آموزش و توسعه این مهارت‌ها از سنین پایه‌ای شروع شده و در طول زندگی کودکان ادامه می‌یابد. والدین، مربیان و معلمان می‌توانند با تشویق، تمرین و الگوی درست بودن، به کودکان کمک کنند تا مهارت‌های ارتباطی، همکاری، همدلی، تعامل اجتماعی و رفتارهای مناسب در جوامع مختلف را توسعه دهند. این مهارت‌ها نه تنها به کودکان در موفقیت در مدرسه و زندگی اجتماعی کمک می‌کنند، بلکه باعث ایجاد روابط سالم و پایدار در طول عمر آن‌ها می‌شوند. از این رو، اهمیت آموزش و رشد مهارت‌های اجتماعی در کودک غیرقابل ‌انکار است و باید به آن توجه کافی شود.

منابع:

https://www.beginlearning.com/parent-resources/social-skills-for-kids/

https://mentalhealthcenterkids.com/blogs/articles/social-skills-for-kids

https://www.verywellfamily.com/seven-social-skills-for-kids-4589865