اختلال هراس یا پنیک اتک (حمله هراس) 

حمله پنیک یا اختلال هراس یکی از مشکلاتی است که در نوجوانان رایج‌تر از کودکان است؛ با این حال در موارد مختلفی، کودکان نیز به دلایل مختلفی مانند اضطراب شدید، ممکن است اختلال هراس را تجربه کنند.

گاهی وقوع حمله هراس در کودکان دلیل واضح و روشنی ندارد؛ در واقع کودک ممکن است به دلیل تصور یک موقعیت اضطراب‌آور نیز دچار پنیک اتک شود. اما روش‌های مختلف برای پیشگیری از این اختلال وجود دارد که برای مدیریت ترس شدید کودک می‌توان انجام داد. ضمن اینکه در مراحل پیشرفته، می‌توان از روش‌های درمانی مختلف نیز استفاده کرد.

در این مقاله، ابتدا اختلال هراس یا پنیک اتک را در کودکان، بررسی می‌کنیم و سپس نشانه‌ها و دلایل آن را بیان خواهیم کرد. همچنین در مورد نحوه پیشگیری و درمان آن نیز صحبت خواهیم کرد.

اختلال هراس چیست و چگونه بروز می‌کند؟ 

حملات پنیک، دوره‌های کوتاه و شدید پریشانی و هراس هستند که می‌تواند افراد را در هر سنی تحت‌تاثیر قرار دهند. اما کودکان از حملات پنیک خود احساس ناراحتی و وحشت بیشتری می‌کنند، چرا که معمولاً تشخیص نمی‌دهند چه اتفاقی در حال رخ دادن است. برخی از کودکان هر چند وقت یک بار و برخی دیگر به طور مداوم حملات پنیک تجربه می‌کنند.

وجود حملات پنیک مکرر یا شدید ممکن است نشان دهنده یک اختلال اضطرابی باشد؛ چرا که حملات پنیک کوتاه هستند و به ندرت بیش از ۳۰ دقیقه طول می‌کشند. این حملات معمولاً نقطه شروع و پایان مشخصی دارند. 

حمله پنیک یک تجربه فیزیکی و احساسی شدید است که بدن، در حالت آماده باش کامل برای مقابله یا فرار قرار می‌گیرد.

این نکته را در نظر داشته باشید که حملات پنیک در کودکان ممکن است حتی زمانی رخ دهد که هیچ گونه خطر واقعی‌ای وجود نداشته باشد اما مغز کودک چیزی را به عنوان یک تهدید درک می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است کودکی دچار حمله پنیک شود؛ چرا که از او می‌خواهید شعری را با صدای بلند در کلاس بخواند.

با این حال بیشتر اوقات، حملات پنیک کودک محرک مشخصی ندارد و ممکن است اثر تجمعی بیش از یک رویداد استرس‌زا برای کودک باشد.

میانگین شروع حملات معمولاً در سال‌های نوجوانی یا اوایل بزرگسالی است و تجربه حملات برای کودکان خردسال چندان رایج نیست، اما در عین حال ممکن است اتفاق بیفتد. 

اگر فردی سابقه حملات پنیک مکرر همراه با فوبیای خاصی را داشته باشد، ممکن است به اختلال پنیک مبتلا شود. استرس نیز می‌تواند از منابع مختلفی مانند فشارهای مدرسه، چالش‌های اجتماعی یا مسائل خانوادگی در کودکان ایجاد شود. هنگامی که استرس انباشته می‌شود، واکنش «جنگ یا گریز» بدن را بیش از حد تحریک می‌کند. این استرس شدید می‌تواند آستانه تحمل را پایین بیاورد و منجر به حمله پنیک شود.

این اضطراب در واقع مانند پر کردن یک «فنجان» است که در نهایت سرریز می‌شود و باعث ایجاد احساسات شدید ترس و علائم فیزیکی مانند ضربان قلب سریع خواهد شد.

نشانه‌های اختلال هراس 

حمله پنیک یک موج ناگهانی از هراس شدید است که در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسد. این موج ناگهانی می‌تواند در حالت ضعیف یا بسیار شدید رخ دهد. در طی آن چهار مورد (یا بیشتر) از علائم زیر رخ می‌دهد:

• تپش قلب

• تعریق

• لرزیدن

• احساس تنگی نفس یا خفگی

• درد یا ناراحتی قفسه سینه

• حالت تهوع یا ناراحتی شکمی

• احساس سرگیجه، بی ثباتی، سبکی سر یا غش

• لرز یا احساس گرما

• احساس بی حسی یا گزگز

• ترس از دست دادن کنترل

• ترس از مردن

علائم خاص (به عنوان مثال، وزوز گوش، درد گردن، سردرد، جیغ زدن یا گریه غیرقابل کنترل) نیز ممکن است دیده شود. 

تشخیص علائم پنیک

حملات پنیک زمانی نگران کننده است که حداقل یکی از حملات یک ماه (یا بیشتر) در یک یا هر دو مورد زیر اتفاق افتاده باشد:

• نگرانی مداوم در مورد حملات پنیک یا عواقب آن (مثل از دست دادن کنترل یا حمله قلبی)

• تغییر ناسازگار قابل توجه در رفتار مرتبط با حملات (به عنوان مثال، رفتارهایی که برای جلوگیری از حملات پنیک شناخته می‌شوند، مانند اجتناب از ورزش یا موقعیت‌های ناآشنا)

این نکته را هم در نظر داشته باشید که حملات پنیک فقط در پاسخ به موقعیت‌های اجتماعی مانند اختلال اضطراب اجتماعی ترسناک رخ نمی‌دهند؛ بلکه در پاسخ به اشیا یا موقعیت‌های ترسناک مانند فوبیای خاص، وسواس، یادآوری رویدادهای آسیب‌زایی مثل استرس پس از سانحه یا در پاسخ به جدایی از والدین نیز امکان‌پذیر است.

دلایل اختلال هراس

علائم هراس اغلب به سرعت ظاهر می‌شوند (در عرض ۱۰ دقیقه) و می‌تواند برای چند دقیقه تا بیش از یک ساعت ادامه پیدا کند. حملات پنیک گاهی اوقات غیرمنتظره هستند و به نظر می‌رسد که بدون دلیل اتفاق می‌افتد. گاهی نیز برخی چیزها یا مکان‌های خاصی می‌توانند باعث حمله شوند. برای کودکان یا نوجوانان مبتلا به اختلال هراس، طبیعی است که از موقعیت‌هایی که فکر می‌کنند ممکن است حمله رخ دهد، اجتناب کنند. 

در موارد شدید، اجتناب از فعالیت‌ها یا مکان‌ها ممکن است باعث شود که کودک یا نوجوان به یک «فرد امن» نیاز داشته باشد تا هنگام خروج از خانه با آن‌ها همراه شود. یا ممکن است به طور کلی از ترک خانه امتناع کنند.

پیشگیری از حمله‌های هراس بیشتر 

رسیدگی به محرک های استرس در مراحل اولیه برای کاهش و پیشگیری از حملات پنیک نکته کلیدی است. به‌صورتی که تا حد ممکن باید از وقوع حملات پنیک در کودکان پیشگیری کنید. این مورد با رفع برخی عوامل مانند کاهش اضطراب آن‌ها در موقعیت‌های تنش‌زا، اطلاع دادن در مورد موقعیت‌های مختلف برای کاهش ترس و سایر مواردی است که به کودک کمک کند تا اضطراب خود را به طرز چشم‌گیری کاهش دهد و پیش از وقوع حملات پنیک بتواند آن را کنترل کند.

البته توجه داشته باشید که این مورد نیاز به زمان کافی دارد و نمی‌توان از کودک انتظار داشت در تمامی شرایط اضطراب و ترس خود را کنترل کند.

درمان حمله‌های هراس 

درمان حمله‌های هراس برای کودکان مبتلا به اضطراب و حملات پنیک یک راهکار موثر و در تمام سنین مفید است. برخی از کودکان از طریق درمانگر و صحبت با متخصص درمان می‌شوند و برخی دیگر از سایر روش‌های درمانی استفاده می‌کنند. درمانگران کودک با انواع روش‌های مختلف درمانی آشنا هستند که می‌توانند با توجه به شرایط کودک از هر یک از روش‌ها استفاده کنند.

در این راستا درمان متناسب با نیازهای کودک و نحوه ارتباط برقرار کردن کودک با او می‌تواند بخش مهمی از درمان او باشد. 

گزینه‌های درمانی برای حملات پنیک دوران کودکی شامل موارد زیر است:

• درمان شناختی-رفتاری CBT

این روش بر رابطه بین افکار، احساسات و رفتارها تمرکز دارد. با تغییر افکار مضطرب، کودکان به‌صورت کلی احساس بهتری پیدا می‌کنند.

• خانواده درمانی

خانواده درمانی اغلب زمانی که کودک دارای اضطراب است توصیه می‌شود. بسیاری از درمانگران هنگام درمان مشکلات سلامت روان، فرآیندهای سیستماتیک را بررسی می‌کنند مثل اینکه چگونه خانواده در حفظ یا تقویت الگوهای اضطرابی نقش دارد.

• بازی درمانی

بازی درمانی ممکن است برای کودکان خردسالی مفید باشد که حملات پنیک را تجربه می‌کنند. بازی به آن‌ها اجازه می‌دهد تا تجربیات و احساسات خود را در زمانی بیان کنند که نمی‌توانند صحبت کنند.

• حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR)

EMDR به عنوان یک درمان تروما برای کودکان توصیه می‌شود. اگر حملات پنیک با محرک‌های تروما همزمان باشد، این ممکن است یک مدل درمانی مفید باشد.

• گروه درمانی

گروه درمانی می‌تواند حمایت همسالان را برای کودکان مبتلا به اضطراب فراهم کند. مدارس، کلینیک‌های سلامت روان و درمانگران در بخش خصوصی اغلب گروه‌ها را برای سنین خاص تسهیل می‌کنند.

داروها برای حملات پنیک در کودکان

دارو ممکن است برای درمان یا پیشگیری از حملات پنیک در کودکان مناسب باشد. دارو زمانی که با سایر روش‌های درمانی باشد موثرتر است. گزینه‌های دارویی برای حملات پنیک در کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)

SSRI ها مانند زولوفت یا پروزاک، داروهای ضد افسردگی هستند که برای حملات اضطراب و پنیک نیز تجویز می‌شوند. 

• بنزودیازپین‌ها

بنزودیازپین هایی مانند Valium یا Klonopin داروهای ضد اضطراب هستند که گاهی برای کودکان مبتلا به اضطراب تجویز می‌شوند. آن‌ها همچنین با علائم هشدار برای سوء استفاده همراه هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که این داروها تا حد زیادی فقط برای استفاده کوتاه مدت مفید هستند.

راه‌های همراهی با کودکی که دچار حمله هراس شده

حملات پنیک می‌تواند به خودی خود یک رویداد آسیب‌زا باشد. این حملات به شکل عمیقی ناراحت‌کننده هستند و کودک ممکن است احساس کند که در حال مرگ یا حمله قلبی است. همچنین منجر به ترس شدید از تکرار حمله پنیک می‌شود که اضطراب کودک را بیشتر می‌کند.

در واقع یک چرخه معیوب ناخوشایند شکل می‌گیرد:

چرخه اجتناب

طبیعی است که کودکان معمولا سعی می‌کنند از موقعیت‌های خاصی اجتناب کنند که قبلا در آن‌ها حملات پنیک داشته‌اند. این مساله می‌تواند منجر به از دست دادن اعتماد به نفس و افزایش اضطراب کلی شود.

در موارد شدید هم می‌تواند ناتوان کننده شود؛ چرا که ممکن است کودک ترس خود را به موقعیت‌های دیگر تعمیم دهد. به عنوان مثال اگر اضطراب کودک توسط یک موقعیت اجتماعی جدید مانند مهمانی ایجاد شده باشد، ممکن است شروع به اجتناب از همه موقعیت‌های اجتماعی کند.

قدرت تمرکز

تنفس عمیق را به مدت ۵ دقیقه یا بیشتر را با کودک خود تمرین کنید و سعی کنید کودک را از حواس مختلف آگاه کنید تا به دنیای اطراف خود توجه کند. به کودک کمک کنید تا به‌جای غرق شدن در افکار و ترس‌هایش، نسبت به احساس و حواس مختلف خود آگاه شود و درون بدن و ذهنش را کنترل کند. ابتدا از آن‌ها بخواهید گوش دهند و روی آنچه می‌توانند بشنوند، چه دور و چه نزدیک، تمرکز کنند.

از کودک بپرسید که آیا می‌تواند یک صدای خاص را بشنود؟ یا یک صدای تکراری؟

حرکت بعدی لمس کردن است. اشیای مختلف با بافت‌های متفاوت را به او بدهید و از کودک بپرسید که چه احساسی از لمس کردن آن‌ها دارد؟ زمین زیر پای آن‌ها، صندلی‌ای که روی آن نشسته‌اند، لباسی که پوشیده‌اند و حتی پوست بدنشان می‌تواند گزینه مناسبی باشد. 

اگر لباس یا تکه‌ای پارچه در نزدیکی آن‌ها وجود دارد که حس خوبی ایجاد می‌کند، به آن‌ها پیشنهاد دهید که می‌توانند آن را به آرامی نوازش کنند تا احساس آرام‌بخشی به بدنشان بدهد.

در مرحله بعد روی آنچه که در اطراف خود می‌بینند تمرکز کنید؛ اگر برای انجام این کار به تنهایی تلاش می‌کنند، در مورد این موضوع با علاقه و کنجکاوی صحبت کنید. در صورت وجود فرصت‌های مناسب، می‌توانید بر حس بویایی و چشایی نیز تمرکز کنید.

توضیح حملات پنیک به کودکان

به عنوان والدین به فرزند خود توضیح دهید که حمله پنیک یک احساس ناگهانی ترس و اضطراب شدید است. به آن ها بگویید که اگرچه ممکن است ترسناک باشد، اما پنیک، پاسخی طبیعی به استرس و تلاش بدن برای محافظت از او است. 

به کودک خود توضیح دهید که در طول حمله پنیک، ممکن است ضربان قلب او شروع شود، ممکن است احساس کند نمی‌تواند نفس بکشد و ممکن است علائم فیزیکی دیگری داشته باشد. به آن‌ها اطمینان دهید که حمله پنیک نمی‌تواند به آن‌ها آسیب برساند و در نهایت برطرف می‌شود.

در طول حمله پنیک، آرام با کودک خود بنشینید تا زمانی که حمله از بین برود؛ در این مدت به او یادآوری کنید که به طور منظم نفس خود را آهسته و عمیق کند. بررسی کنید که شکم او در هنگام تنفس مانند یک بالون پر شود و سپس به تدریج با تنفس خارج شود.

سخن پایانی

حمله پنیک به عنوان دوره ای از ترس و اضطراب شدید شامل علائم فیزیکی و افکار ترسناک تعریف می‌شود. اختلال پنیک زمانی تشخیص داده می‌شود که کودک حملات پنیک مکرر داشته و نگرانی دائمی در مورد حملات بیشتر برای بیش از یک ماه داشته باشد. 

کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال هراس گاهی اوقات به دلیل ترس از وقوع دوباره حمله پنیک، از رفتن به مکان‌هایی که قبلا در آنجا تجربه حمله داشته‌اند یا از شرکت در فعالیت‌های شبیه به آن  اجتناب می‌کنند. 

اگرچه حملات پنیک شایع هستند اما حملات پنیکی که به طور مکرر رخ می‌دهند نادر هستند. آن‌ها معمولاً فقط در یک تا سه درصد از کودکان و نوجوانان رخ می دهند. اختلال هراس معمولاً بر کودکان قبل از سنین نوجوانی تاثیر نمی‌گذارد.

اما همانگونه که در این مقاله بیان کردیم اختلال هراس را می‌توان کاهش داد. همچنین در موارد پیشرفته، روش‌های درمانی مختلفی برای آن وجود دارد.

منابع:

Quick Guide to Panic Disorder

Panic Disorder in Children and Teens – Conditions and Treatments

Panic Attacks in Children: 5 Key Tips for Immediate Relief – They Are The Future