آگورافوبیا یا ترس از جمع در کودک

یکی از انواع فوبیاها در کودکان آگورافوبیا به معنی ترس از جمع یا مکان‌های شلوغ است که باعث می‌شود کودک از قرار گرفتن در جمعیت، محیط‌های سربسته یا هر جایی که کنترلی بر روی آن نداشته باشد، بترسد.

این ترس در بین کودکان و نوجوانان زیادی وجود دارد و چالش‌های زیادی را برای آن‌ها و همچنین شما به‌عنوان والد یا مربی کودک ایجاد می‌کند؛ چرا که بخش زیادی از موقعیت‌هایی که کودک در آن قرار می‌گیرد، او را با جمعیت زیاد یا سربسته بودن محیط مواجه می‌کند.

اما این فوبیا قابل درمان است و می‌توان آن را با استفاده از راهکارها و همچنین درمان‌های مختلف تحت‌نظر درمانگر و روانپزشک کاهش داد و از بین برد.

در این مقاله از مطالب مربوط به روانشناسی کودک، در ابتدا از نشانه‌های آگورافوبیا می‌گوییم و سپس نحوه تشخیص و درمان آن را به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.

آگورافوبیا چیست؟

آگورافوبیا یا ترس از قرار گرفتن در جمع، موقعیت‌هایی است که کودک احساس می‌کند در صورت اضطراب نمی‌تواند از آن فرار کند یا دسترسی به کمک داشته باشد.

واژه آگورافوبیا از واژه یونانی آگورا به معنای بازار، فضای باز یا محل تجمع و فوبیا به معنای ترس گرفته شده است.

کودکان مبتلا به آگورافوبیا از قرار گرفتن در موقعیت‌های خاص مثل محیط‌های بزرگ و باز مثل پارکینگ و پل، محیط‌های سرپوشیده و بسته مثل سالن‌های سینما یا قرار گرفتن در میان جمعیت یا مکان‌هایی که ازدحام جمعیت در آن زیاد است مثل وسایل حمل‌ونقل عمومی می‌ترسند. چرا که تصور می‌کنند، امکان فرار از آنجا را ندارند و ممکن است در آن موقعیت گیر بیفتند.

نشانه‌های آگورافوبیا

اختلالات اضطرابی با ترس و اضطراب بیش‌ از حد، همراه با اختلالات رفتاری، مانند اجتناب از مکان‌ها، افراد یا موقعیت‌های خاص خود را نشان می‌دهد. این اختلالات از نظر هدف یا کانون ترس با یکدیگر تفاوت دارند. در برخی از اختلالات اضطرابی، مانند فوبیای خاص، کودک فقط از محدوده برخی از اشیاء یا موقعیت‌ها بیش از حد می‌ترسد. در سایر اختلالات اضطرابی ممکن است این محدوده گسترده‌تر و شدیدتر باشد.

علائم آگورافوبیا را می‌توان به‌طور کلی به ۳ دسته طبقه‌بندی کرد:

• فیزیکی
• شناختی
• رفتاری

علائم فیزیکی

علائم فیزیکی آگورافوبیا معمولاً فقط زمانی رخ می‌دهد که کودک در موقعیت یا محیطی قرار بگیرد که باعث اضطراب می‌شود.

بااین‌حال، بسیاری از کودکان مبتلا به آگورافوبیا به‌ندرت علائم فیزیکی را تجربه می‌کنند، زیرا آن‌ها عمداً از موقعیت‌هایی که آن‌ها را مضطرب می‌کند اجتناب می‌کنند.

علائم فیزیکی آگورافوبیا گاهی مشابه علائم حمله پنیک است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ضربان قلب سریع
• تنفس سریع (hyperventilating)
• احساس گرما و عرق کردن
• احساس بیماری
• درد قفسه سینه
• مشکل در بلع (دیسفاژی)
• اسهال
• لرزیدن
• سرگیجه
• صدای زنگ در گوش (وزوز گوش)
• احساس ضعف

علائم شناختی

علائم شناختی آگورافوبیا احساسات یا افکاری هستند که می‌توانند با علائم فیزیکی مرتبط باشند اما همیشه این مسئله ثابت نیست:

از جمله علائم شناختی می‌توان به ترس‌های زیر اشاره کرد:

• حمله پنیک باعث می‌شود کودک این ترس را داشته باشد که در مقابل دیگران احمق به‌نظر برسد یا احساس خجالت کند.
• از نظر آن‌ها ممکن است حمله پنیک به آن‌ها آسیب جدی بزند. برای مثال، ممکن است نگران باشند که قلبشان متوقف شود یا نتوانند نفس بکشند.
• احتمالاً می‌ترسند اگر دچار حمله پنیک شوند، نمی‌توانند از یک مکان یا موقعیت فرار کنند.
• ممکن است کنترل خود را در جمعیت ازدست بدهند.
• ممکن است در مقابل دیگران دچار لرز شده و سرخ شوند.

 

همچنین علائم شناختی وجود دارد که با حملات پنیک مرتبط نیستند، مانند:

• احساس می‌کنند که بدون کمک دیگران نمی‌توانند کاری انجام دهند یا حتی زنده بمانند
• ترس از تنها ماندن در خانه (مونوفوبیا) دارند
• احساس اضطراب یا ترس عمومی

علائم رفتاری

آگورافوبیا یک اختلال روانپزشکی است که کمتر از ۱ درصد از کودکان و تقریباً ۳ تا ۴ درصد از نوجوانان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. آگورافوبیا با ترس یا اضطراب در مورد دو یا چند موقعیت زیر مشخص می‌شود:

علائم رفتاری آگورافوبیا عبارتند از:

• اجتناب از موقعیت‌هایی که می‌تواند منجر به حملات پنیک شود، مانند مکان‌های شلوغ، وسایل حمل‌ونقل عمومی و قرارگرفتن در صف
• محصور بودن در خانه؛ ناتوانی در ترک خانه برای مدت طولانی
• نیاز به حضور کسی برای رفتن به همه‌جا؛ به‌طوری که احساس می‌کنند بدون حضور آن شخص نمی‌توانند جایی بروند.
• برخی از افرادی که دچار آگروفوبیا هستند، می‌توانند خود را مجبور کنند تا با موقعیت‌های اضطراب‌آور روبرو شوند اما در حین انجام این کار احساس ترس و اضطراب زیادی را تجربه می‌کنند.
• اجتناب از رفتن به فضاهای سرپوشیده مثل مراکز تجاری، پارکینگ‌ها، رستوران‌ها یا سالن‌های سینما و غیره
• اجتناب از تنها بیرون رفتن از خانه یا حتی تنها ماندن در خانه

یک کودک یا نوجوان مبتلا به آگورافوبیا با قرارگرفتن در این موقعیت‌ها احساس ترس و اضطراب دارد یا به‌طور کلی از رفتن به چنین مکان‌هایی اجتناب می‌کند. زیرا فکر می‌کند که ممکن است فرار از آن دشوار باشد یا به‌دلیل بروز علائم مثل حملات پنیک، کسی به او کمک نکند.

نحوه تشخیص آگورافوبیا

کودک یا نوجوان مبتلا به آگورافوبیا فعالانه از موقعیت‌هایی که باعث اضطراب او می‌شود، اجتناب می‌کند و به همراهی مانند والدین نیاز دارد تا وارد این موقعیت‌ها شود یا موقعیت‌ها را تنها با ترس یا اضطراب شدید تحمل می‌کند.

شدت آگورافوبیا می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. در موارد شدید، آگورافوبیا می‌تواند منجر به مشکل در حضور یا عملکرد خوب در مدرسه یا شرکت در فعالیت‌های خانوادگی و سرگرمی‌هایی شود که قبلاً کودک از آن لذت می‌برد. کودکان و نوجوانان مبتلا به آگورافوبیا اغلب اختلالات اضطرابی و افسردگی را نیز تجربه می‌کنند.

آگورافوبیا با اختلالاتی در سیستم عصبی (بیش‌فعالی سیستم عصبی سمپاتیک) و سیستم غدد درون‌ریز (اختلالات در محور هیپوتالاموس-آدرنال-هیپوفیز) مشخص می‌شود.

علاوه بر این لازم به ذکر است که اجتناب از موقعیت‌ها و علائم ترسناک به تداوم آگورافوبیا کمک می‌کند. این اختلال دلایل ژنتیکی نیز دارد. اگرچه داشتن دلیل ژنتیکی به آگورافوبیا لزوماً به این معنی نیست که کودک حتماً به این اختلال مبتلا می‌شود.

درمان آگورافوبیا

در حال حاضر، تحقیقات بالینی نشان می دهد که درمان‌های زیر برای اضطراب کودکان موثر است:

درمان مواجهه

این تکنیک شامل افزایش قرارگرفتن در معرض محرک برای کاهش اضطراب و کمک به کودک برای عادت‌کردن به محرک است. این موثرترین مداخله برای طیف گسترده‌ای از فوبیا در نظر گرفته می‌شود و چند مطالعه نشان می‌دهد که نرخ پاسخ آن ۸۰ تا ۹۰ درصد است.

درمان شناختی-رفتاری (CBT)

از طریق CBT، کودک یاد می‌گیرد که با شناسایی و تغییر الگوهای باورهای منفی یا معیوب در مورد فوبیا، ترس خود را کاهش دهد. درمان شناختی-رفتاری شامل یادگیری در مورد اضطراب، کمک تدریجی به کودک برای وارد شدن به موقعیت‌های ترسناک و به چالش کشیدن افکار غیرمفید است.

CBT برای اضطراب کودکان معمولاً شامل مداخلات والدین است که به والدین کمک می‌کند رفتار کودک خود را به‌طور موثرتری مدیریت کنند و علائم اضطراب را کاهش دهند.

درمان واقعیت مجازی

در این روش کودک در معرض محرک اضطراب‌آور روی صفحه نمایش قرار می‌گیرد و با آن تعامل دارد. برای مثال کودک می‌تواند خود را نسبت به جمعیت بدون حضور فیزیکی در آن‌ها احساس کند.

تکنیک‌های حساسیت‌زدایی

این رویکرد کودک را در معرض فهرستی از محرک‌های خود قرار می‌دهد که با کمترین اضطراب شروع می‌شود. کودک همچنین تکنیک‌های مختلفی را برای مقابله با اضطراب مانند آرامش، کنترل تنفس و… یاد می‌گیرد.

تصویردرمانی

عکس‌ها و تصاویری از جمعیت به کودک نشان داده می‌شوند تا قبل از قرارگرفتن در معرض موقعیت‌های اضطراب‌آور واقعی، افکار آن‌ها را تغییر دهد.

گروه‌درمانی

گروه‌درمانی می‌تواند کودک شما را با سایر کودکانی که درگیر این فوبیا هستند، ارتباط دهد.

تجسم

کودک، تحت راهنمایی یک پزشک آموزش‌دیده، جمعیتی را در فاصله دور تجسم می‌کند؛ سپس به حرکت نزدیکتر به جمعیت ادامه می‌دهد و با وجود هرگونه اضطراب و ناراحتی در جمع می‌نشیند تا زمانی که این اضطراب از بین برود. این تکنیک ممکن است بخشی از درمان‌های دیگری باشد که در بالا توضیح داده شد.

دارو

تصور می‌شود داروهای ضد افسردگی به بهبود سطح سروتونین در مغز کمک می‌کنند. کودکان به‌طور گسترده در آگورافوبیا مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. بااین‌حال، داروهایی که برای انواع دیگر اضطراب کودکان مؤثرند، عبارتند از: مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) از جمله:

• فلوکستین
• فلووکسامین
• سرترالین
• پاروکستین

سایر درمان‌های موثر

در صورت عدم پاسخ به درمان‌های فوق، می‌توان از درمان‌های زی که شواهدی مبنی بر اثربخشی آن‌ها وجود دارد اشاره کرد:

• راهبردهای روان‌درمانی جایگزین مانند روان‌درمانی روان‌پویشی
• داروهای جایگزین مانند ایمی‌پرامین، کلومیپرامین یا بوسپیرون

 

توجه داشته باشید که برخلاف اثربخشی کوتاه‌مدت در بزرگسالان درمان با بنزودیازپین به‌طور کلی در اختلالات اضطرابی کودکان موثر نیست.

درمانگر معمولاً با ترکیبی از روش‌ها، اقدام به درمان آگورافوبیا در کودک می‌کند.

نقش والدین در درمان آگورافوبیا 

مانند تمام مشکلات رفتاری کودکان یا موارد اخلاقی در کودکان، والدین در مدیریت و درمان اولیه آگورافوبیا هم نقش کلیدی دارند. در واقع پیش از هر کاری باید حس ارتباط و اعتماد بین شما و فرزندتان شکل بگیرد. چرا که بسیاری از علائم آگورافوبیا را می‌توان نادیده گرفت یا حتی ممکن است در بین کودکان کاملا متفاوت باشند. اما این باعث نمی‌شود که اهمیت دادن به آن‌ها کمتر شود. ایجاد فضای امن برای دسترسی کودکان به سلامتی آن‌ها کمک زیادی می‌کند.

راهکارهای موثر در کاهش آگورافوبیا

به‌عنوان والدین و مربی کودک می‌توانید برخی از راهکارهای ساده اما موثر را برای کاهش آگورافوبیای کودک به کار گیرید و ترس آن‌ها را تا حد زیادی مدیریت کرده و کاهش دهید. از جمله این راهکارهای می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فرزند خود را تشویق کنید در مورد ترس‌های خود صحبت کند. بدون قضاوت گوش دهید و تا جایی که می‌توانید به آن‌ها اطمینان دهید که کنارشان هستید. اگر فکر می‌کنید نیاز به درمان است، درمانگری را انتخاب کنید که فرزند شما نیز با او راحت باشد.
• از آنجایی که آگورافوبیا می‌تواند به ترس‌های شدید منجر شود، عدم توجه به آن و درمان‌نکردن آن می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز باشد. چرا که کودک شما از رفتن به بسیاری مکان‌ها و قرارگرفتن در موقعیت‌های مختلف خودداری می‌کند.
• اجتناب از موقعیت اگرچه در ابتدا می‌تواند کمک‌کننده باشد، اما در صورت تداوم ممکن است فوبیای کودک را بدتر کند. در عوض، می‌توانید روش‌های دیگری را به او یاد دهید که به او کمک می‌کند بهتر زندگی کند و ترس خود را از شلوغی کاهش دهد.
• یکی از راهکارهای کمک‌کننده، تمرکز حواس است. از کودک بخواهید روی بودن در لحظه تمرکز کند و به سناریوهایی مثل این فکر نکند که ممکن است چه اتفاقی بیفتد.
• اگر با کودک در جمعیت زیادی قرار می‌گیرد یا قصد دارید در آن باشد، سعی کنید در چند موقعیت اول او را همراهی کنید و از او بخواهید که اطراف خود را امن و مطمئن تصور کند.
• در نهایت اینکه صبور باشید؛ غلبه بر آگورافوبیا زمان می‌برد. اگر فرزندتان فوراً نتیجه را نبیند ناامید نشوید. فقط به حمایت و تشویق خود ادامه دهید.

سخن پایانی

آگورافوبیا یکی از انواع فوبیاهایی است که کودکان و نوجوانان در سنین مختلف ممکن است آن را تجربه کنند. این فوبیا باعث می‌شود که کودک از قرارگرفتن در جمعیت، محیط‌های سربسته یا محیط‌های بسیار بزرگی که کنترلی روی آن‌ها ندارد احساس ترس و وحشت شدیدی کند.

آگورافوبیا یا ترس از جمع در کودک از نظر شدت ترس متفاوت است و ممکن است کودکی در چند موقعیت ترس شدید داشته باشد و کودک دیگر فقط در یک محیط مضطرب شود.

کودکانی که این فوبیا را تجربه می‌کنند، علائم مختلفی از خود بروز می‌دهند که از جمله آن می‌توان به نشانه‌های فیزیکی شامل افزایش ضربان قلب، سرگیجه، اسهال، لرزیدن و مواردی از این دست، نشانه‌های شناختی شامل احساس ناتوانی در انجام کارها به‌تنهایی و همچنین نشانه‌های رفتاری مثل اجتناب از قرارگرفتن در محیط‌های شلوغ یا سربسته اشاره کرد.

آگورافوبیا مانند سایر فوبیاها قابل‌ درمان است و علاوه‌بر راهکارهای کلی می‌توانید از درمان‌های مختلفی بنا به تشخیص پزشک یا روان‌درمانگر استفاده کنید. از جمله درمان‌های رایج می‌توان به درمان شناختی، دارویی، تکنیک‌های مختلف مثل تصویردرمانی و درمان واقعیت مجازی اشاره کرد.

منابع

Agoraphobia in Children and Adolescents

Fear of Crowds (Enochlophobia): Symptoms, Treatment, and Tips

Agoraphobia: Symptoms, Causes, and Treatments

Agoraphobia in Children