کتاب‌های مفید و کاربردی درباره هوش هشتگانه در کودکان

اولین بار هاوارد گاردنر نظریه هوش‌های هشتگانه را معرفی کرد. به همین دلیل، این نظریه به عنوان «نظریه هوش‌های هشتگانه گاردنر» نیز شناخته می‌شود. در این نظریه هوش به عنوان معادلی برای IQ یا یک عنصر ثابت در مغز پذیرفته نمی‌شود. بر اساس این نظریه، هوش شامل چند بخش مختلف است: هوش بصری – فضایی، زبانی-کلامی، ریاضی منطقی، حرکتی، موسیقایی، برون فردی، درون فردی و هوش طبیعت گرایانه.

کودکان با هوش‌های مختلفی به دنیا می‌آیند. این تنوع در هوش‌ها به علت ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی به وجود می‌آید. برخی از این هوش‌ها ممکن است در برخی از کودکان بیشتر و قوی‌تر ظاهر شوند.

با تقویت و توسعه مهارت‌ها و استعدادهای مختلف، این هوش‌ها در کودکان بهبود یافته و تقویت می‌شوند. به این ترتیب، امکان تعالی و پیشرفت در هوش‌های مختلف وجود دارد و کودکان می‌توانند ظرفیت‌های خود را به حداکثر برسانند.

یک راهکار مناسب برای آشنایی با نظریه هوش‌های چندگانه گاردنر و روش‌های تقویت آن، مطالعه کتاب‌های کاربردی و عملی در مورد «هوش‌های چندگانه در کودکان» است.

در این مقاله، ابتدا به طور خلاصه به نظریه هوش‌های چندگانه و انواع آن می‌پردازیم. سپس نقش والدین در تقویت انواع هوش‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. در نهایت، کتاب‌های کاربردی و مهمی را که در این زمینه تالیف و ترجمه شده‌اند، معرفی می‌کنیم.

بیشتر بخوانید: داستان‌های ترسناک برای کودکان؛ مفید یا مضر

آشنایی با هوش‌های هشتگانه گاردنر

همانگونه که بیان شد مفهوم هوش‌های هشتگانه توسط هاوارد گاردنر روانشناس هاروارد ارائه شده است. ممکن است شما هم با شنیدن واژه «هوش» بلافاصله مفهوم تست IQ به ذهنتان برسد. هوش اغلب به عنوان پتانسیل فکری ما تعریف می‌شود. یعنی چیزی که ما با آن متولد شده‌ایم، قابل اندازه‌گیری است و نمی‌توان ظرفیت آن را توسعه داد. 

با این حال در سال‌های اخیر، دیدگاه‌های دیگری درباره هوش مطرح شده است. یکی از مهم‌ترین دیدگاه‌ها، نظریه گاردنر بود و همانطور که اشاره‌ کردیم هشت نوع هوش را در افراد معرفی کرد:

• هوش بصری – فضایی
• هوش زبانی – کلامی
• هوش ریاضی – منطقی
• هوش حرکتی
• هوش موسیقایی
• هوش برون فردی
• هوش درون فردی
• هوش طبیعت گرایانه

کاربرد هوش‌های هشتگانه در کودکان

ممکن است اصطلاح «سبک یادگیری» را شنیده باشید که برای توصیف شیوه یادگیری کودکان به کار می‌رود. به عنوان مثال ممکن است یک کودک از نظر بصری یادگیری بهتری داشته باشد؛ در حالی که کودک دیگری به‌صورت عملی بهتر آموزش ببیند. 

در واقع مسئله اینجاست که هر یک از کودکان با استفاده از روش‌های منحصر به فرد خود بهتر یاد می‌گیرند که می‌تواند شامل شنیدن، دیدن تصاویر، یادگیری عملی و مواردی از این دست باشد.

البته توجه داشته باشید در حالی که کودک شما ممکن است در یک مقطع زمانی، اطلاعات را از طریق دیدن بهتر به خاطر بسپارد، در زمان دیگری ممکن است از طریق شیوه دیگری مانند انجام دادن و به شکل عملی بهتر بیاموزد.

به همین جهت تصور اینکه هر کودک تنها یک سبک یادگیری دارد، موجب محدودیت کودک شما خواهد شد. یک راه بهتر و مناسب‌تر برای درک فردیت نحوه یادگیری کودکان، استفاده از مفهوم «هوش‌های چندگانه» است.

نظر هاوارد گاردنر نسبت به کاربرد هوش‌های هشتگانه در کودکان

هاوارد گاردنر، روانشناس رشد، جان اچ و الیزابت ا. هابز، استاد شناخت و تعلیم و تربیت در دانشکده تحصیلات تکمیلی هاروارد، این نظر را که افراد با یک هوش قابل اندازه‌گیری به دنیا می‌آیند، به چالش کشیدند. 

آنها با این نظریه که هوش با تست‌های هوش سنجیده می‌شود و قابل تغییر نیست، مخالفت کردند. طبق نظریه هوش‌های چندگانه (MI) گاردنر، حداقل هشت هوش مختلف انسانی وجود دارد و همه انسان‌ها با درجات مختلفی از هر کدام متولد می‌شوند. مهم‌ترین تاثیر این هوش‌ها در انتخاب روش‌های یادگیری است.

گاردنر همچنین ادعا می‌کند بخش‌های مختلف هوش، منحصربه‌فرد و متمایز در کودکان وجود دارد که توسط عوامل بیولوژیکی و محیطی شکل می‌گیرند. 

به عنوان مثال، یک کودک ممکن است هوش موسیقایی و هوش ریاضی قوی‌تری داشته باشد؛ در حالی که کودک دیگری ممکن است هوش زبانی یا بین فردی قوی‌تری داشته باشد. این توانمندی‌های متمایز به دلیل تجربیات فردی و تغییرات ژنتیکی متفاوت است. اما به آن معنی نیست که نمی‌توانید بخش‌های دیگر هوش را در کودک‌تان تقویت کنید.

نقش شناخت پدر و مادر در تقویت هوش‌های هشتگانه

والدین می‌دانند که بچه‌ها توانایی‌ها و علایق منحصربه‌فردی دارند. یک کودک ممکن است عاشق کتاب خواندن و کودک دیگری علاقه‌مند به موسیقی باشد. دیگری ممکن است حیوانات را دوست داشته باشد و یکی دیگر عاشق حل کردن مسائل ریاضی باشد.

چنین تفاوتی یکی از ابعاد زیبای انسان‌هاست. به این دلیل که ما انسانها دارای تفاوت‌های بسیاری هستیم و در نتیجه هر یک از کودکان نیز توانمندی‌های منصربه‌فردی دارند. به همین جهت مهم است که به کودکان برچسب نزنیم که به عنوان مثال در یک بخش عالی و در بخش دیگر کم‌هوش هستند.

برچسب زدن به کودکان موجب شکل‌گیری تاثیرات روانی بدی در آن‌ها می‌شود. برای مثال وقتی می‌گویید کودکان همه چیز را به شکل عملی بهتر یاد می‌گیرد، این واقعیت را نادیده می‌گیرید که همه بچه‌ها این گونه نیستند. همچنین ممکن است در طول زمان روش یادگیری کودک ما تغییر کند.

برای پرورش و حمایت از هوش‌های هشتگانه در فرزندانتان می‌توانید راهکارهای مختلفی را در خانه انجام دهید:

با بچه‌ها وقت بگذرانید

ببینید چه چیزی دوست دارند. وقت خود را صرف انجام کارهای معمولی مانند صرف شام یا بازی کنید. 

پژوهش‌ها نشان داده خانواده‌هایی که شام خود را به‌صورت یک برنامه همیشگی همراه با فرزندان صرف می‌کنند، علاوه بر تغذیه سالم فرزندان، مهارت‌های عاطفی و ذهنی قوی و مناسبی در آن‌ها ایجاد می‌کنند که منجر به شکل‌گیری و تقویت رفتارهای بهتری در کودکان می‌شود. 

همچنین تفریح و بازی با بچه‌ها موجب افزایش همدلی و شادی می‌شود و به شکل مؤثری اضطراب را در آن‌ها کاهش می‌دهد. 

بر نقاط قوت کودک تمرکز کنید

به جای کارهایی که کودک شما نمی‌تواند انجام دهد، روی نقاط قوت او تمرکز کنید. وقتی به بچه‌ها برچسب می‌زنیم، در واقع نگاه می‌کنیم که بچه‌ها نسبت به همسالان خود چه کاری‌هایی را نمی‌توانند انجام دهند. 

به جای فکر کردن به اینکه به عنوان مثال فرزند شما در نقاشی کشیدن خوب نیست، حس اعتماد به نفس او را در اموری تقویت کنید که در آن‌ها مهارت دارد. 

آشنایی با هوش‌های هشتگانه به والدین و معلمان کمک می‌کند نقاط قوت کودکان را درک کنند و بفهمند که چگونه از آن‌ها برای کمک به یادگیری در زمینه‌های مختلف استفاده کنند.

کودک را در کارهای مختلف درگیر کنید

کودک خود را به روش‌های مختلف درگیر فعالیت کنید. به عنوان مثال اگر فرزندتان در نقاشی کشیدن مشکل دارد، اعتماد به نفس او را با انجام مهارت‌های دیگری که با نقاشی در ارتباط است، افزایش دهید. می‌توانید با یک تکنیک ساده نقاشی به او یاد بدهید که چگونه یک درخت یا خانه بکشد. 

کودک شما می‌تواند آن را با صدای بلند توصیف کند. همچنین اگر کودک شما در نوشتن خوب نیست می‌توانید از او بخواهید تصویری از آموخته‌های خود را بکشد.

انتظارات منطقی داشته باشید

از فرزندتان انتظار عملکرد خارق‌العاده نداشته باشید. برای مثال انتظار می‌رود که کودکان خردسال در سنین پیش دبستانی و اول دبستان بتوانند بخوانند و مهارت‌های پایه ریاضی را داشته باشند. 

با ایجاد فشارهای اضافی بر کودکان برای یاد گرفتن مهارت‌های جدید، انتظارات افزایش می‌یابد اما این بدان معنا نیست که همه دانش‌آموزان کلاس اول و دوم باید در خواندن یا حل تمرین‌های ریاضی عملکرد فوق‌العاده‌ای داشته باشند و در آن رشد کنند. اگر متخصص علائمی دال بر مشکلات یادگیری را تشخیص نداد، آرام باشید و اجازه دهید فرزندتان با سرعت خودش رشد کند.

اجازه آزمون و خطا به فرزند خود بدهید

برخلاف هوش عمومی که با نمره IQ اندازه‌گیری می‌شود و در طول زمان شاید تغییر چندانی نداشته باشد، هوش‌های چندگانه کودک ثابت نیست و ممکن است در طول زمان تغییر کند. به همین منظور کودک خود را در معرض انواع فعالیت‌ها و تجربیات مختلف قرار دهید. به او اجازه دهید به روش منحصر‌به‌فرد خود بیاموزد و رشد کند.

جنبه‌های مختلف هوش را در نظر بگیرید

در سنین پیش‌دبستانی، برای هر چیزی که بچه‌ها یاد می‌گیرند و کشف می‌کنند مانند حل یک مسئله ریاضی یا نوشتن جملات و یاد گرفتن حروف جدید ارزش قائل هستیم و آن را ستایش می‌کنیم. اما در کلاس سوم، انتظار می‌رود که بچه‌ها در ریاضیات و خواندن خوب باشند. این در صورتی است که ارزش‌گذاری فقط در هوش کلامی و ریاضیات و توجه نکردن به سایر بخش‌های هوش به بچه‌ها آسیب می‌زند.

معرفی کتاب‌های مفید و کاربردی در زمینه هوش‌های هشتگانه

در زمینه آشنایی با هوش‌های هشتگانه و تقویت آن‌ها، کتاب‌های مختلفی تألیف و ترجمه شده است. برخی از این کتاب‌ها به‌طور کامل در رابطه با هوش‌های هشتگانه در کودکان تألیف شده و برخی دیگر به تمرین‌های و روش‌هایی اشاره دارد که می‌توانید به کمک آن‌ها انواع هوش را در فرزند خود تشخیص دهید و تقویت کنید.

در ادامه برخی از کتاب‌های کاربردی را در زمینه هوش‌های هشتگانه معرفی خواهیم کرد:

• کتاب ۱۰۱ بازی آسان برای افزایش هوش، نویسنده: باربارا شر ، مترجم: حدیث ایمانی، امیر جهانیان نجف آبادی، ناشر: آشیانه برتر
• بازی‌های موثر در پرورش هوش کودکان، تالیف گروه نویسندگان، انتشارات شهر قلم
• تقویت هوش هیجانی در کودکان، اثر هلن مافی، مترجم: فروزان کثیری، انتشارات فصل اندیشه
• داستان‌هایی برای تقویت هوش هیجانی در کودکان، نویسنده: حمیدرضا بلوچ، انتشارات اژدهای طلایی
• مجموعه کتاب‌های شهربازی هوش هیجانی، نویسنده: بابک احمدی، انتشارات آموخته
• کلیدهای تربیت برای کودکان و نوجوانان، نویسنده: کیتی کوک، مترجم: الهام محمدپور، انتشارات صابرین
•  پرورش هوش اخلاقی در کودکان و نوجوانان، نویسنده: میشل بربا، مترجم: فرناز فرود، انتشارات صابرین
• کلیدهای پرورش هوش عاطفی در کودکان و نوجوانان، نویسنده: جون دکلر،  مترجم: فرناز فرود، انتشارات صابرین
• بازی برای کودک نوپا، نویسنده «آتمن مک کی، وحید توکل صدیقی، انتشارات صابرین
• کلیدهای خلاقیت هنری در کودکان و نوجوانان، نویسنده: سالی وارنر، مترجم: اکرم قیطاسی، انتشارات صابرین

این مقاله را هم بخوانید: ۱۰ راهکار تقویت حافظه و هوش کودکان

سخن پایانی

هوش‌های هشتگانه گاردنر مانند آنچه در رابطه با تعریف سنتی از هوش یعنی IQ گفته می‌شود، نیست؛ با ایجاد فعالیت‌های مختلف می‌توانید هوش‌های هشتگانه را در طول زمان در فرزند خود تقویت کنید.

مهم‌ترین کاربرد و تاثیر این نظریه را می‌توان در انتخاب روش درست یادگیری در کودکان دانست. به همین دلیل آموزش یکسان برای همه کودکان موثر نیست.

از نکات قابل توجه در رابطه با هر یک از انواع هوش‌های هشتگانه در کودکان می‌توان به این موضوع اشاره کرد که انواع هوش در سنین مختلف نیز تغییر می‌کند و نمی‌توان به عنوان یک فاکتور ثابت روی آن حساب کرد.

در این زمینه کتاب‌های کاربردی زیادی تالیف و ترجمه شده‌اند که ضمن آشنایی شما با انواع هوش در کودکان به روش‌های تقویت هر یک از آن‌ها در سنین مختلف می‌پردازند.

به‌عنوان والدین یا مربی کودک می‌توانید با مطالعه کتاب‌ها علاوه‌بر افزایش اطلاعات در این زمینه به رشد کودک و شکوفایی استعدادهای آن‌ها در زمینه‌های مختلف کمک زیادی کنید.

 

منابع:

Gardner’s Theory of Multiple Intelligences (8 Types of Intelligences) – SlideModel

How Multiple Intelligences Shape Learning

۸ Types of Multiple Intelligences in Children