آموزش بهداشت فردی به کودکان

برخی از کودکان عاشق حمام رفتن هستند اما برخی دیگر اصلا با آن ارتباط برقرار نمی‌کنند. برخی از آن‌ها همیشه مرتب و تمیز به‌نظر می‌رسند ولی کودکانی هستند که علی‌رغم داشتن والدین حساس همیشه در مورد رعایت مسائل بهداشتی چالش دارند. دلیل این مساله چیست؟

اصول بهداشت فردی مثل شستن دست‌ها، حمام رفتن، مسواک زدن و مواردی مانند آن از جمله کارهایی هستند که می‌توان از سنین کم یعنی قبل از دبستان به کودک آموزش داد تا این رفتارها در او درونی شود.

اما مصداق‌های بهداشت فردی برای کودکان چیست؟ چگونه می‌توان آن را به کودکان آموزش داد؟ چه نکاتی را باید برای آموزش بهتر رعایت کرد؟ در این مقاله ضمن پاسخ به این سوالات، نکات آموزش خلاقانه بهداشت فردی را بیان خواهیم کرد.

مصداق‌های بهداشت فردی

به‌عنوان والدین یکی از مهم‌ترین نکاتی که لازم است به فرزند خود آموزش دهید، بهداشت شخصی است. می‌توانید به کودک خود بگویید که همه ما باید تمیز باشیم و از ورود میکروب به بدن خود جلوگیری کنیم تا بیمار نشویم. بهداشت شخصی همچنین باعث می‌شود دهان یا بدنمان بوی بدی ندهد.

اصول اولیه بهداشت فردی برای کودکان عبارتند از:

• شستن دست‌ها
• پوشاندن دهان هنگام سرفه کردن
• حمام رفتن یا دوش گرفتن به‌صورت منظم
• مسواک زدن و نخ دندان کشیدن

در سنین پایین‌تر یعنی قبل از مدرسه برای آموزش و رعایت بهداشت فردی، کودک نیاز بیشتری به شما دارد تا این رفتارها به مرور در او درونی شود. این موارد با افزایش سن تبدیل به یک عادت می‌شود و با نزدیک شدن به بلوغ اهمیت بیشتری پیدا خواهند کرد.

شستشوی دست‌ها

بیشتر میکروب‌ها از طریق تماس دست منتقل می‌شوند. به همین دلیل شستن مرتب دست‌ها از بیمار شدن کودک و دیگران جلوگیری می‌کند.

کودک خود را تشویق کنید که دست‌های خود را به مدت ۲۰ ثانیه با آب و صابون بشوید. اما چه زمانی باید دست‌های خود را بشوییم؟

• وقتی دست‌ها کثیف به نظر می‌رسند (مثلا بعد از بازی کردن)
• قبل از خوردن یا درست کردن غذا
• بعد از دست زدن به گوشت‌های خام، از جمله مرغ و گوشت گاو
• پس از دست زدن به مایعات بدن مانند خون، ادرار یا استفراغ
• پس از لمس حیوانات (مثل گربه و سگ)
• بعد از عطسه یا سرفه کردن
• بعد از رفتن به توالت

دوش گرفتن و حمام کردن

کودکان به حمام یا دوش منظم نیاز دارند. می‌توانید حمام کردن را به‌عنوان بخشی از برنامه روزانه آن‌ها قرار دهید و در پایان روز قبل از خواب آن‌ را انجام دهید. اگر روزانه حمام نمی‌روید موهای کودک حداقل ۱ تا ۲ دفعه در هفته بشویید. اگر موهایشان خیلی چرب باشد به شستشوی بیشتری نیاز خواهد داشت.

هنگامی که کودک را به حمام می‌برید باید تمام بخش‌های بدن او به‌خوبی تمیز شود. به‌ویژه اگر کودک خودش بدنش را می‌شوید، توجه داشته باشید به‌طور کامل تمام بخش‌ها شسته شوند. برای مثال بخش‌های زیر باید به‌خوبی تمیز شوند:

• زیر بغل 
• ناحیه تناسلی 
• ناحیه مقعدی 
• بین انگشتان

همچنین قبل از اینکه لباس بپوشند مطمئن شوید که بدن آن‌ها کاملاً خشک شده است.

مسواک زدن دندان‌ها

کودکان باید دو بار در روز (صبح و قبل از خواب) دندان‌های خود را مسواک بزنند و نخ دندان بکشند. برای مسواک زدن به اندازه یک نخود خمیر دندان کودکان حاوی فلوراید را روی مسواک بزنید.

کودکان تا قبل از ۷ سالگی نیاز به کمک برای مسواک زدن دارند.

پوشیدن لباس و کفش

شستن لباس‌ها مقدار زیادی آب، انرژی و مواد شیمیایی مصرف می‌کند. به‌همین دلیل بهتر است تا زمانی که لباس‌ها کثیف یا لک نشده‌اند، از کودکان بخواهید که آن‌ها را بپوشند. اما جوراب‌ها و لباس زیر باید هنگام کثیف بودن و حداقل هر روز تعویض شوند.

زمانی که فرزند شما به مدرسه می‌رود، به او یاد بدهید که یونیفرم خود را آویزان کند تا در پایان هر روز کثیف و چروک نشود.

سپردن مسئولیت بهداشت فردی به کودک

یک راه مناسب و کاربردی برای آموزش بهداشت فردی به کودک، سپردن مسئولیت به او است. چرا که باعث می‌شود، احساس ارزشمندی کرده و نتیجه کار برای او اهمیت پیدا کند.

آموزش را از سن کم شروع کنید

شما مجبور نیستید منتظر بمانید تا فرزند شما بزرگ شود و سپس آموزش را شروع کنید. بلکه می‌توانید از سن کم با آموزش اهمیت بهداشت و نظافت به آن‌ها شروع کنید؛ حمام کردن، مسواک زدن، شستن دست‌ها و غیره. 

در سن ۳ تا ۵ سالگی، اجازه دهید فرزندتان سعی کند این وظایف را خودش به‌صورت مستقل با حضور شما انجام دهد. به این ترتیب، می‌توانید زمانی که به‌خوبی کارهایشان را انجام می‌دهند، آن‌ها را تشویق کنید یا به آن‌ها بگویید که چه کارهایی را بهتر انجام می‌دهند. در سن ۶ تا ۹ سالگی، از فرزندتان بخواهید به تنهایی و بدون اینکه از آن‌ها خواسته شود، مسائل بهداشتی روزانه خود را انجام دهد.

الگوی خوبی باشید

یکی از بهترین راه‌ها برای آموزش عادات جدید این است که بهداشت شخصی خود را رعایت و در مورد آن صحبت کنید. اگر فرزند شما ببیند که بزرگسالان در زندگی خود برای دوش گرفتن تنبلی می‌کنند یا مسواک زدن را فراموش می کنند، ممکن است فکر کند این رفتار قابل قبول است. با تعریف استانداردها، احتمال اینکه بچه‌های شما به آن توجه کنند، بیشتر می‌شود.

آموزش را ادامه دهید

بهداشت شخصی موضوعی است که با رشد کودک ادامه پیدا می‌کند. هنگامی که به تنهایی مسواک زدن را به‌خوبی یاد گرفتند، اهمیت استفاده از نخ دندان را به آن‌ها آموزش دهید. برای کودکان نزدیک به بلوغ (در اوایل ۸ الی ۱۰ سالگی برای دختران و حدود ۱۰ الی ۱۲ سالگی برای پسران)، این آموزش‌ها باید دوباره مطرح شوند.

ارتباط خوبی با فرزندانتان داشته باشید تا با شما احساس راحتی کنند و بتوانند به‌سادگی درباره موهای جدید بدن، بو یا سایر تغییراتی که متوجه آن می‌شوند، صحبت کنند. تغییراتی را که در اثر بلوغ اتفاق می‌افتند را عادی کنید و آن‌ها را به عنوان بخش مثبت رشد بپذیرید.

رعایت بهداشت فردی به عنوان یک مسئولیت روزمره

با فرزندان خود در مورد اینکه چرا بهداشت شخصی مهم است صحبت کنید. به آن‌ها بگویید اگر دندان‌هایتان را مسواک نزنید یا لباس‌هایتان را وقتی کثیف هستند عوض نکنید، چه اتفاقی می‌افتد؟ با طراحی جدول‌ها می‌توانید از فرزندان خود بخواهید هر بار که یک کار را انجام می‌دهد، آن را یادداشت کند. این کار به آن‌ها احساس استقلال می‌دهد و کمک می‌کند یاد بگیرند که در قبال خودشان مسئولیت پذیر باشند.

به طور مکرر بررسی کنید

هنگامی که فرزند شما بتواند بیشتر مراقبت‌های شخصی خود را بدون کمک مدیریت کند، عالی است! اما شما هم این عادات خوب را زیر نظر داشته باشید و مطمئن شوید که به‌خوبی آن را انجام می‌دهند.

برای مثال آیا کودک شما هر بار که از دستشویی استفاده می‌کند دست‌های خود را می‌شوید؟ آیا آن‌ها قسمت‌های خصوصی بدنشان را به درستی در حمام تمیز می‌کنند؟ آن‌ها ممکن است گاهی بی‌توجه باشند اما یادآوری شما به کودکان کمک می‌کند.

نکات ایمنی لازم در آموزش بهداشت فردی

هنگامی که آموزش بهداشت فردی به فرزندان خود را شروع کردید، باید اهمیت آن را نیز به فرزند خود بگویید. در عین حال نکات زیر را رعایت کنید.

• در سنین پیش از دبستان، کودکان برای انجام فعالیت‌های مختلف مثل مسواک زدن یا حمام رفتن به کمک شما نیاز خواهند داشت. از این رو سعی کنید هر بار به آن‌ها کمک کنید یا نظارت کافی بر کودک داشته باشید.

• برای هر فعالیت بهداشتی روزانه مانند دوش گرفتن، مسواک زدن، کوتاه کردن ناخن و غیره یک یادآوری تنظیم کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا از برنامه بهداشت روزانه کودک خود مطمئن شوید و مراقب آن باشید.
• به یاد داشته باشید، بچه‌ها اغلب در حین انجام یک کار روتین علاقه خود را از دست می‌دهند یا به سرعت خسته می‌شوند. بنابراین، فرآیند یادگیری را به بازی‌های سرگرم کننده تبدیل کنید. به عنوان مثال، از داستان یا شعر یا آهنگی که در مورد مسواک زدن یا شستن دست‌ها استفاده کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا توجه فرزندتان را روی این عادات حفظ کنید.
• می‌توانید تابلوهایی را روی آشپزخانه و توالت نصب کنید. اگر علامتی مانند «دست‌هایتان را بشویید» در آشپزخانه و حمام بگذارید، این کار را به همه اعضای خانواده‌تان از جمله بچه‌ها یادآوری می‌کند. به خاطر داشته باشید که بچه‌ها نمی‌توانند همه وظایف بهداشتی را هر روز رعایت کنند. بنابراین مطمئن شوید که عادت‌ها را یکی یکی اولویت‌بندی کرده و روی آن تمرکز کنید و حداقل ۲ تا ۳ هفته آن را تمرین کنید.
• اگر می‌خواهید عادات مثبت و سالمی را به فرزندان خود یاد بدهید باید روند هر یک از وظایف بهداشت شخصی را توضیح دهید. به عنوان مثال، شستن صحیح دست‌ها را به کودکان خود نشان دهید.

تمرین‌های خلاقانه در آموزش بهداشت فردی

کودکان در هر کجا باشند، همیشه باید نکات بهداشتی را رعایت کنند. اگر این نکات به‌صورت خلاقانه آموزش داده شود، به‌خاطر سپردن آن‌ها ساده‌تر خواهد بود. در ادامه چند روش خلاقانه برای آموزش بهداشت به کودکان را بیان خواهیم کرد.

استفاده از شعرهای مهد کودک

برای کودکان خردسال می‌توانید از قافیه های مهد کودک برای آموزش استفاده کنید. آهنگ‌های جذاب را می‌توان در طول روز تکرار کرد تا زمانی که بچه‌ها آن‌ها را به خاطر بسپارند. به‌عنوان مثال، آهنگ «دست‌هایت را بشور» به کودکان مراحل شستن صحیح دست‌ها را آموزش می‌دهد تا آلودگی و میکروب‌ها را از خود دور کنند.

میکروب‌ها را شبیه‌سازی کنید

اگر کودک شما همه‌چیز را با دیدن بهتر یاد می‌گیرد، می‌توانید میکروب‌ها را برای او شبیه‌سازی کنید. با استفاده از خاک رس، خمیر و سایر لوازم هنری در خانه خود مدل‌های میکروبی را با آن‌ها بسازید. در طول ساختن آن‌ها هم به فرزندان خود بگویید که چگونه این میکروب می‌تواند باعث بیماری آن‌ها شود. همچنین راه‌هایی را که می‌توانند میکروب‌ها را از خود دور نگه دارند به کودکان آموزش دهید تا بیمار نشوند.

به کشف میکروب بروید

آزمایش‌ها هم یک روش خلاقانه دیگر برای آموزش هستند. از این‌رو می‌توانید با استفاده از آزمایش‌های مختلف فرزندانتان را با میکروب‌ها و ویروس‌ها به خوبی آشنا کنید، ساده‌ترین کار کشف میکروب است. از آنجایی که میکروب‌ها می‌توانند در مناطقی رشد کنند که با چشم غیرمسلح بدون کثیفی به نظر می‌رسند، می‌توانید از میکروسکوپ برای اثبات اینکه آن‌ها در همه جا هستند استفاده کنید.

برای انجام این کار از بچه‌ها بخواهید که قسمت‌های تمیز بدنشان مثلاً دست‌ها را شناسایی کنند. سپس آن را زیر میکروسکوپ قرار دهید تا بچه‌ها میکروب‌ها را ببینند. حالا از آن‌ها بخواهید که دست‌هایشان را بشویند و این کار را تکرار کنید. این آزمایش ثابت می‌کند که با رعایت بهداشت، میکروب‌ها از بین می‌روند.

از کتاب و داستان استفاده کنید

مانند آهنگ‌ها، داستان ها نیز راه های موثری برای جلب توجه کودکان در حین آموزش هستند. از کتابفروشی محلی خود چند کتاب داستان بگیرید یا داستان‌های جالب را به صورت آنلاین جستجو کنید. همچنین می‌توانید از اپلیکیشن‌های گوشی هوشمند برای خواندن داستان یا گوش دادن به کتاب صوتی استفاده کنید.

تشویق را فراموش نکنید

بسیاری از مطب‌های دندانپزشکی برای معاینه به کودکان یک بستنی یا آبنبات چوبی می‌دهند. دلیل این کار هم تشویق بچه‌هاست.

شما هم می‌توانید از این روش برای پایبندی به بهداشت فردی استفاده کنید. البته همیشه لازم نیست جایزه مادی برای آن‌ها بخرید. در بسیاری از مواقع یک تشویق ساده یا استفاده از کلمات محبت آمیز کافی است تا آن‌ها احساس کنند کاری که انجام می‌دهند درست است.

به‌صورت عملی آموزش دهید

بچه‌ها عاشق تقلید از بزرگسالان هستند. برخی از مطالعات رشد کودک، بچه‌ها را شبیه به اسفنجی می‌دانند که چیزهایی را که با آن‌ها در تماس هستند را جذب می‌کنند. اگر شما به‌عنوان والدین به مسواک زدن روزانه اهمیت بدهید، بچه‌ها متوجه این موضوع می‌شوند که بزرگسالان مسواک زدن را بخش مهمی از برنامه روزانه خود می‌دانند و در نتیجه آن را تکرار خواهند کرد.

سرگرمی را به آموزش اضافه کنید

برخی از دندانپزشکان از مسواک‌هایی استفاده می‌کنند که شبیه شخصیت‌های کارتونی با رنگ‌های سرگرم‌کننده طراحی شده است. این فقط یک روش تبلیغاتی نیست بلکه یک راه مناسب برای ترغیب کودکان به مسواک زدن است. شخصیت‌های کارتونی، عطر، رنگ و ویژگی‌های خاص (مانند چراغ‌ها و دسته‌های تعویض) فقط بخشی از راه‌های سرگرم‌کننده برای مسواک زدن هستند تا بچه‌ها بتوانند هر بار منتظر آن باشند.

عادت‌ها را ایجاد کنید و به آن‌ها پایبند باشید

درونی شدن عادت‌ها کودکان را تشویق می‌کند تا به آن‌ها پایبند باشند. با تنظیم برنامه ای برای صبح و شب، کودکان با این عادات بزرگ می‌شوند. در نهایت، تمامی عادت‌ها در آن‌ها درونی شده و نیازی نیست هر بار به آن‌ها گفته شود که بروند دست‌هایشان را بشویند، دندان‌هایشان را مسواک بزنند یا لباس‌هایشان را عوض کنند، زیرا این عادت‌ها در سبک زندگی آن‌ها ریشه‌دار شده است.

سخن پایانی

رعایت بهداشت فردی به کودک شما کمک می‌کند تا در برابر بیماری‌ها ایمن‌تر شده و همچنین تمیز و مرتب به نظر برسد. از این‌رو آموزش‌های لازم در این بار را از سنین کم شروع کنید.

از جمله آموزش‌های اولیه بهداشت فردی می‌توان به شستشوی دست‌ها، مسواک زدن، حمام رفتن، پوشاندن دهان هنگام عطسه و سرفه و غیره اشاره کرد.

برای آموزش تا قبل از سن ۷ سالگی صبر و حوصله به خرج دهید و با آن‌ها همراهی کنید تا این عادات در آن‌ها درونی شود.